Izveštaje o Slovenima u Podunavlju nalazimo kod Prokopija, Jordana, Agatije, Menandra, Jovana Efeskog, Simokate i drugih. Oni pokrivaju ceo jedan vek, od 527. do 626. godine. Po Prokopiju, tada su staništa Slovena obuhvatala najveći deo desne obale Dunava, dok su Anti bili severno i severozapadno od pontskih Huna. Još u drugoj polovini petog veka, iza leđa Gepida, Sloveni su zaposeli Erdelj i, kroz Moldaviju, počeli prodor ka donjem Dunavu, do koga su doprli u vreme odlaska istočnih Gota u Italiju. Od tog vremena, kreću njihovi sukobi sa Rimljanima i Srbima, koji su već ranije naselili te prostore.
|
Narod najstariji |
Od šestog veka, ime Slovenin poznato je skoro svuda u Evropi. Grk Agatije ih naziva Sklavinima, a autori latinskih, zapadnoevropskih tekstova, ih zovu Sklavenima ili, jednostavno, Sklavima. Dobrovski, Šafarik i Miklošić su pokušali da značenje imena izvedu iz naziva nekog mesta ili kraja, nizala su se razna verzije, ali je prevagnulo tumačenje da se radi o narodu koji se između sebe razume, zapravo, da su to oni koji "slove".
Zabunu unosi Jordan kad pleme srpskih Anta naziva "najhrabrijim među Slovenima" i kaže da su se, prvobitno, zvali Spori. Dobrovski i Šafarik, smatraju da je ime Spori unakaženo Srboi, kako su zvali Srbe. Oni tvrde da je ime Srba bilo zajedničko ime svih Slovena, dok su Prokopijevi Spori Srbi sa Kavkaza. Od pojedinih grupa, javljaju se samo Anti, u šestom veku, koji se imenuju Srbima u Lužici, na tromeđi Nemačke, Poljske i Češke, te na Balkanu. Na Balkanu ih zovu Srblini, odnosno, Srbli, s tim što je to ime ponekad – kao što je danas – bez l, samo Srbi.
Kraljevstvo Srba
Kao slovenska plemena u šestom veku javljaju se Duljebi, Bužani, Volinjani, Smoljani, Poljani, Drevljani, Radimiči, Vjatiči i Hrvati (na Krkonošama). Po Prokopiju, nad Slovenima i Antima ne vlada jedan čovek, nego oni od davnina žive u demokratiji, gde se o vrlo važnim i odlučujućim pitanjima zajednički savetuju članovi plemena. Sloveni su i kod Pseudo-Cezarija "autonomni, bez vođa".
Indikativno je da nema nijednog opisa Slovena iz Ilirika pre sedmog veka. Čitava unutrašnjost Balkanskog poluostrva, između Zadra, Soluna i Rodopa, zvala se zemlja Surbina ili Srpska Sklavenija-Slavinija. Mihajlo Retor, iz Soluna, ih naziva Srbima, Slavinima, a Nikita Akominata – Dalmatincima. Inače, Grci, iz vremena Komnena, Srbe isključivo zovu Dalmatincima. U poznoj Vizantiji, Srbe opet nazivaju kao i ranije – Tribalima.
Po opisu Konstantina Porfirogenita, unutrašnjost Balkana je oblast prvobitnih, pravih Srba, "zemlja Serblia, u kojoj žive Serbloi". Docnije, crkvene hronike Dubrovnika je pominju kao "regnum Servilie" – kraljevstvo Srba, koje se na jugu graniči izvorom Lima i obroncima Prokletija, na istoku granicu je obeležavao utvrđeni grad Ras na reci Raškoj, kod današnjeg Novog Pazara, na severu su se graničili sa Avarima, koji su dugo držali Srem i nekadašnju Gornju Meziju. "Oblast prvobitnih Srba", dakle, dok se nisu stopili sa Slovenima, obuhvatala je krajeve na Limu, gornjoj Drini (sa Pivom i Tarom), dolinu Ibra i gornji tok reke Morave. Glavni grad je bio Dostinik. Važniji gradovi su bili još: Samobor, Goražde, Soko – na spoju Pive i Tare, Brskovo, Breznica, Sjenica, Budimlje, Gradac (Čačak) i, jedno od najstarijih naselja, Gradiška, u sadašnjoj Republici Srpskoj.
Srbica u Gradiški
Na primeru Gradiške, čija je starina nedvosmisleno utvrđena, dokazuje se, između ostalog, spominjanje srpskog imena na ovom prostoru, vekovima pre slovenskog, što opovrgava prihvaćene teorije o doseljavanju Srba na Balkan tek u šestom veku. Krenimo redom.
Najstarije jezgro Gradiške je na prostoru današnjeg parka i bolničkog kruga. Posle Drugog svetskog rata, prilikom kopanja temelja za zgradu bolnice, utvrđeni su sledeći arheološki slojevi: preistorijski, antičko-rimski, ranosrednjovekovni, kasnosrednjovekovni i turski. Arheološki nalazi, ostaci rimske arhitekture, otkriveni su i na širem prostoru grada. Kroz celo postojanje preistorijskog naselja u Donjoj Dolini – to je 12. vek pre n. e. – koje su osnovali Sigini, postojalo je i naselje u današnjoj Gradiški. Rimljani su ga izabrali kao raskršće dvaju magistralnih puteva, te kao središte rimske savske flote. Ovo naselje se, kao kastel Jaziga, spominje od prvog do petog veka.
Prvi pisani trag, u Ptolomejevoj "Geografiji" iz drugog veka, beleži Gradišku kao Serbinon ili Serbinium, dok je "Itinerarium Antonini", iz istog veka, naziva Servicijum. U mnogim izvorima se nalaze varijante tog imena, a u "Antonimi Ravennatis Cosmographia", iz sedmog veka, naselje na prostoru današnje Gradiške označeno je i upisano kao ‘Serbitium", Serbicijum. Svi ti nazivi odnose se na mesto koje označava grad koji su podigli i u kome žive Srbi – Srbicu.
Procvat Sirmijuma
Od drugog do 12. veka, Srbi su, pored raštrkanih naselja, pravili i veće zemljane naseobine – gradišta, u kojima se na središnjem platou nalazilo naselje, uglavnom drvene arhitekture, najčešće sa kućama u kružnom nizu (palanka), oko njega je bio iskopan dublji jarak, a oko svega zemljani prsten – bedem, nasip. Samo u Potkozarju, u Republici Srpskoj, do sada je otkriveno više od 30 takvih gradića. Na području same Gradiške, nalazio se grozd kružnih gradišta. U novijoj istoriji, Gradiška, Gradišće, se spominje u starosrpskoj, vrbaškoj župi, 1330. godine, kao Libera villa de Gradisca – slobodna varoš Gradiška. Pre pada pod Osmanlije, 1537. bila je pod vlašću srpskog despota Vuka Grgurevića.
Posle Markomanskog rata, 165-180. godine, učestale su provale Germana i Sarmata u rimske provincije. Rimljani ih nazivaju "lantrunkulima", pljačkašima i razbojnicima. Slovenske provale se prvi put pominju vekovima kasnije, za vreme cara Justina (518-527). Veliku vojsku Anta koja je prešla preko Dunava potukao je Justinov nećak German. Rimski carevi, pobednici Anta, zvali su se "antikusi", a kad bi pobedili Sarmate ovenčavali su se i titulom "sarmatikusa". Sklavini, Sloveni, ne javljaju se u carskim titulama rimskih imperatora.
Najpoznatiji "Sarmatikus" bio je Marko Aurelije, jedan od najmoćnijih careva Rimske imperije, koji je uzdigao Srem do najznačajnije carske oblasti. Sirmijum, današnja Sremska Mitrovica, bio je glavni imperatorov štab tokom Markomanskih ratova, jer je centralna uprava ovih germanskih plemena bila stacionirana na području Bačke. Posle smrti Marka Aurelija ubrzava se propast Rimske imperije, slede obračuni i smene, sve dok se na vlasti nije učvrstio Septimije Sever, koga su za cara proglasile, što je bilo presudno, carske legije stacionirane u Sirmijumu.
U Sirmijumu je počelo i regrutovanje pretorijanske garde, uglavnom domaćih srpskih plemena Tribala, Skita i Trako-Skita. U ovo doba značaj Srema i Sirmijuma je izuzetno porastao, međutim, snage Carstva su opadale, provincije su sve više dobijale na značaju, što je sve nagoveštavalo brzi slom Rima.
