Istorijski proces koji je doveo do neprijateljstva između Srba i Albanaca

pixabay.com

Nakon doseljavanja i jednog i drugog naroda na Balkan, Srbi i Albanci su bili osuđeni da koegzistiraju na istom prostoru u istom vremenu. Njihov odnos se tokom istorije menjao, varirao od zategnutog, do (skoro) prijateljskog.

Za vreme srpske srednjovekovne države, pod dinastijom Nemanjića, Albanci nisu ispoljavali nikakve težnje ka izdvajanju, dakle, nisu težili samostalnosti. Politička integracija Albanaca je u nemanjićkoj Srbiji bila sprovedena kroz feudalni sistem, koji nije vršio diskriminaciju prema albanskoj vlasteli, koja je bila integralni deo feudalnog aparata srednjovekovne srpske zemlje.

Albanske velmože su učestvovale u radu najvažnijih organa vlasti srpske države – srpskih sabora. Pozitivne pravne odredbe o Arbanasima stočarima širom srpske države nalaze se u nizu specijalnih propisa vladarskih povelja kao i u Dušanovom zakoniku.

Važan momenat koji umnogome pokazuje odnos srpskih vladarskih struktura prema Albancima, jeste i to što je u carskoj tituli Dušana Silnog navedeno da je on „car i samodržac Srbljem, Grkom, Blagarom i Arbanasom”, što se vidi u povelji iz 1348. godine. Tim činom je na simboličan način prikazan značaj albanskog elementa u Dušanovom carstvu.

U godinama koje su usledile, došlo je do pomeranja na međunarodnom planu, pomeranja koja će značajno determinisati put ovdašnjih naroda u vekovima koji će doći. Turci, najpre Seldžuci, a kasnije i Osmanlije, su počeli sa svojim osvajanjima na istoku. Do uzdrmane srpske države, koja je kuburila sa borbama vlastelina u post – Dušanovoj eri, osmanlijska vojska je stigla 1371., kada je porazila Srbe na Marici. Godine 1389., došlo je do sukoba koji će suštinski predstavljati propast srspke države, iako je, formalno, tek padom Smedereva 1459. godine, Srbija izgubila samostalnost.

Takva konstelacija snaga je uticala i na migratorna kretanja na Balkanu, kao i do dominacije tursko – islamske vlasti. Ona je pokorenim narodima nametala svoj sistem vrednosti, kulturne i običajne norme, a iznad svega, svoju veru. Pokoreni narodi, Srbi i Albanci, iako u sličnoj, nezavidnoj situaciji, u tom periodu biraju različite puteve, koji će ih na kraju odvesti u budućnost polarizovanih stavova i divergentnih interesa.

Inicijalna kapisla za tako nešto, nije bio izolovani istorijski trenutak, već trend – nakon dolaska Turaka, otpočeo je proces islamizacije ovdašnjih naroda. I dok su se Srbi borili da očuvaju svoju veru, običaje i tradiciju, kod Albanaca je proces prihvatanja islama išao lakše. Čitav 16. vek je protekao u znaku islamizacije naših južnih suseda.

Tako su se ova dva naroda našla na različitim stranama dve suprostavljene religije: hrišćanstva i islama. Razlike između Srba i Albanaca nisu počivale samo na tome, ali su od tog momenta postale vidljivije.

Potčinjeni i porobljeni, Srbima je tih godina hrišćanska Austrija bila put, ako ne u izbavljenje, onda u mogućnost da se otvoreno sukobe sa Turcima. U velikim austrijsko–turskim ratovima od 1683. do 1690. godine i od 1717. do 1737. godine, učestvovali su Srbi, na strani Austrije, i islamizovani Albanci, na strani Osmanskog carstva. Sličan scenario će se ponovoti još nekoliko puta tokom narednih decenija – austrijsko-turski rat koji se vodio pred kraj 18. beka, „u Srba“ poznat kao Kočina krajina, takođe će doneti sukobe hrišćana i muslimana.

Učestvovanje u ratovima na strani Austrijanaca je bio mač sa dve oštrice. To se najbolje videlo nakon austrijskog poraza, kada su Srbi bili podvrgnuti surovim represalijama Turaka, zbog čega su u talasima počeli da se sele na sever, najpre pod Arsenijem III Čarnojevićem 1690. godine, kada se iselilo oko 185 000 ljudi, a onda i pod vođstvom Arsenija IV Čarnojevića, 1737. godine. Nije poznato koliko se Srba iselilo tom prilikom. Tokom čitavog sedamnaestog i osamnaestog veka, prisutna su i migratorna kretanja Albanaca, koji u tom periodu sve više naseljavaju teritorije za koje se veže, pre svega, srpski uticaj.

Dakle, klica sukoba i netrpeljivosti između Srba i Albanaca jeste islamizacija potonjih, koja se desila u 16. veku. Ovaj proces je najpre zahvatio feudalce, nakon toga gradsko, pa seosko stanovništvo. Stanovništvo koje je primilo islam je iz korena menjalo svoj položaj u turskoj državi: socijalni status i ekonomski položaj je značajno poboljšan, bivali su oslobođeni raznih poreza i tereta, i stvorena im je mogućnost napredovanja u hijerarhiji Otomanske imperije.

Islamizirani Albanci postali su najsnažnije i najsurovije oruđe za islamizaciju i pokoravanje hrišćanske raje. Nije stvar samo narodnog predanja, već se utvrđuje i mnogobrojnim istorijskim svedočanstvima da se nad srpskim narodom, kao i nad drugim hrišćanskim narodima Balkana, stolećima pokušavalo i sprovodilo nasilno poturčivanje, sa različitim dejstvom: sa stvarnim islamiziranjem pojedinih delova naroda, grupa ili pojedinaca, ili bez uspeha, ali po cenu velikih žrtava u ljudskim životima, imovini ili zemlji.

U svojoj doktorskoj disertaciji pod naslovom „Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vlasti” iz 1924. godine, naš nobelovac Ivo Andrić se osvrće na uticaj društvenih institucija islama na život nemuslimanskog stanovništva. On ističe da je u zemljama koje su Turci osvojili kao jedini regulator ličnog, društvenog, materijalnog i duhovnog života važio islam: “U uslovima koje je islam nametao razvijao se i duhovni život ne samo onih koji su ga bili prihvatili, već i svih ostalih turskih podanika, bez obzira na to kojoj su veri pripadali“. Turci su iz političkih i strateških razloga pomagali albansku kolonizaciju srpskih zemalja, koja je bila propraćena islamizacijom, asimilacijom i surovim nasiljem nad srpskim stanovništvom.

Tokom sedamnaestog i osamnaestog veka, islam je bio odlučan činilac za opseg, dinamiku i trajnost albanske kolonizacije u Staroj Srbiji i Makedoniji, doprinoseći albanizaciji slovenskog elementa. Islamizacija je dala krajnji pečat albanskoj kolonizaciji, uslovila je izgled i njen tok budućeg razvoja. U prvoj polovini XIX veka Srbi su bili većinsko stanovništvo na Kosovu i Metohiji, a prema istraživanju Jovana Cvijića oko 1830. godine Srba je bilo nešto više od 400.000 hiljada. Međutim, upravo tada počinje najmračnije razdoblje progona i decentralizacije, koja traje sve do oslobođenja 1912. godine. Samo od 1876. godine proterano je oko 150.000 Srba.

Počev od poslednje decenije petnaestog veka, pa nadalje, kada je intenziviran proces islamizacije albanskog stanovništva, stvoreni su uslovi da Srbi i Albanci imaju malo dodirnih tačaka. Različitosti po poreklu, jeziku, kulturi nisu bile prepreka za miran suživot stolećima, ali je razlika u veri to jeste bila. Koristeći moć privilegovanog soja, Albanci su otpočeli sprovođenje aktivnosti koje su imale za cilj progon Srba.

Međutim, to im u tom trenutku nije bilo od pomoći, jer je srpska državnost bila u usponu tokom čitavog devetnaestog veka, kada je Srbija postigla značajan stepen autonomije, turskim hatišerifima, a kasnije i kongresom u Berlinu. Albanska strana je u tom trenutku morala da čeka povoljniji trenutak za proboj.

U tome su joj mnogo pomogle druge države…