EU je prvi put pokrenula takozvani mehanizam za zaštitu vladavine prava – protiv Mađarske. Zemlji sada prete ozbiljne financijske sankcije. Zašto se to čini? I kako tačno taj mehanizam funkcioniše?
Godinama je jedno od najvećih pitanja u EU kako Unija misli da se nosi s vladama zemalja članica koje konstantno krše osnovne demokratske vrednosti i potkopavaju načelo vladavine prava. Rasprava i natezanje oko te teme trajali su desetak godina, da bi Brisel konačno dogovorio tzv. mehanizam vladavine prava koji je stupio na snagu početkom 2021. godine.
Nakon što su Mađarska i Poljska podnele tužbu protiv ovog instrumenta, trebalo je još godinu dana da Evropski sud pravde (ECJ) u februaru 2022. proglasi taj mehanizam kompatibilnim s pravom EU i time pravno valjanim. Sada ga prvi put koristi: protiv Mađarske, zemlje EU koja je zbog antidemokratske transformacije pod Orbanom i bila povod 2010. za pokretanje rasprave o vladavini prava.
U sredu je zamenica Evropske komisije Margaritis Šinas u Briselu objavio da je Evropska lomisija pokrenula postupak protiv Mađarske u skladu s mehanizmom vladavine prava.
Glavni razlozi su brojne naznake o korupciji i nepravilnosti u javnim nabavkama kao i ugrožavanje nezavisnosti pravosuđa. Mađarska bi mogla biti podvrgnuta vrlo strogim finansijskim sankcijama – zemlja bi potencijalno mogla da izgubi stotine miliona evra subvencija Evropske unije.
S obzirom da se radi o novcu koji je ekonomski vitalan za Mađarsku i svake godine čini do četiri posto bruto nacionalnog proizvoda, njegovo bi povlačenje moglo biti sredstvo za zaustavljanje Orbanove vlade u procesu potkopavanja i razgradnje načela vladavine prava u zemlji – tome se barem nadaju kritičari mađarskog premijera.
Mađarska vlada ima tri meseca da odgovori na pismo Evropske komisije. Ona se pritom s Komisijom može dogovoriti o konkretnim potezima i rokovima u kojima bi trebalo rešiti probleme.
Ako Komisija odgovorom nije zadovoljna, može izreći finansijske sankcije koje bi, međutim, na snagu mogle da stupe najranije za šest do devet meseci. Problem je pritom što te sankcije kvalifikovanom većinom mora potvrditi i Evropski savet, telo šefova država i vlada EU. To znači da najmanje 15 od 27 zemalja članica s najmanje 65 posto stanovništva EU mora biti saglasno.
Ovo je značajna, mada ne i nepremostiva prepreka. Drugačiji je slučaj s postupkom u vezi sa članom 7 Ugovora o EU. To znači da se državi članici može oduzeti pravo glasa u EU – što faktički predstavlja isključenje iz članstva bez formalnog izbacivanja iz Unije. Ova odluka zahteva jednoglasnost svih ostalih zemalja članica, a prilično je sigurno da bi u slučaju Mađarske bar Poljska tu bila protiv (i obrmuto).
U trenutnoj situaciji ruskog rata protiv Ukrajine postoji još jedan važan aspekt: mađarska vlada mogla bi na ovu pretnju da odgovoriti svojom pretnjom da će u tom slučaju staviti veto na određene sankcije EU Rusiji.
Zato nije isključeno da bi primena toliko hvaljenog mehanizma za zaštitu vladavine prava EU mogla ponovo postati deo političke igre – koju Viktor Orban već dugi niz godina igra sa Evropskom unijom, zaključuje Dojče vele.
