Pre više od jednog veka, 1. decembra 1918. godine, nepun mesec po okončanju Prvog svetskog rata, regent Aleksandar Karađorđević, u kući Krsmanovića na Terazijama, u ime kralja Petra Prvog proglasio je ujedinjenje u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca.
Privatna kuća izabrana je za svečani čin potpisivanja ujedinjenja jer su sve ostale reprezentativne zgrade bile oštećene u ratu koji je u Srbiji trajao više od četiri godine i odneo trećinu njenog stanovništva. Ovim, prvodecembarskim aktom, nastala je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca i ostvaren san o državi Južnih Slovena.
Iz današnje perspektive, više od stotinu godina kasnije, različiti su pogledi na njeno stvaranje. Od toga da je bila istorijska greška srpske političke i intelektualne elite i samog regenta Aleksandra Karađorđevića, da je propuštena istorijska šansa 1918. da se omeđe srpske zemlje sa većinskim srpskim stanovništvom, da je to najveća zabluda srpske elite, do toga da je to epohalni događaj koji je zadovoljio srpske političke ambicije i posle cara Dušana okupio sve Srbe u jednoj državi.
– Između tih krajnosti i ocena stoji istorijska realnost vremena, istorijski kontekst kada je i kako nastala ta država, kako je uređivana i kako je razbijena. Kada je stvorena, to je bio značajan događaj koji je izmenio sudbinu svih naroda koji su ušli u državu. U trenutku raspadujuće Austrougarske imperije, oslobodilačkog prodora srpske vojske preko Save i Dunava, poziva naroda i grupa iz austrougarskih provincija – Dalmacije, Boke Kotorske, Bosne i Hercegovine, Srema, Bačke, Baranje i drugih srpskoj vojsci da zavede red i da se što pre ostvari ujedinjenje su slika događaja te 1918. Ne postoji gotovo nikakav otpor ideji stvaranja zajedničke države. Naprotiv. Stvaranje zajedničke države donelo je oslobođenje srpskom narodu na prostorima pod austrougarskom vlašću, slobodu Slovencima, Hrvatima i ostalim narodima. Srbi su sakupljeni u jednu državu. Opšte uverenje je bilo da se radi o jednom narodu razdvojenom istorijom, o braći, da su jedna krv, jedan rod i jedna duša. I kada je stvorena i otpočela život u evropskoj zajednici država i naroda niko, sem radikalnih elemenata, nije osporavao samu ideju zajedničke države već je sporna bila praksa uređenja te države. Dakle, ideja je bila velika, ali praksa ostvarenja te ideje vrlo rđava – kaže za “Vesti” istoričar prof. dr Momčilo Pavlović.
Ideja o ujedinjenju južnoslovenskih naroda javila se u 19. veku kao izraz težnji jednih da se oslobode Osmanskog carstva, a drugih Habzburške monarhije. Na početku Prvog svetskog rata, Vlada Kraljevine Srbije proklamovala je ujedinjenje kao svoj ratni cilj. Ubrzo je stvoren i Jugoslovenski odbor u Londonu, a zatim Narodno vijeće Srba, Hrvata i Slovenaca koji su živeli u Habzburškoj monarhiji. U toku rata i neposredno posle njega javile su se razlike u pogledima na oblik države i način državnog uređenja. Ujedinjenje je opterećivala i činjenica da su budući Jugosloveni ratovali na različitim stranama, jer su Hrvati, Slovenci i prekodrinski Srbi bili mobilisani u austrougarskoj armiji koja je napadala Srbiju. Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca od 1918. do 1929, Kraljevina Jugoslavija od 1929. do 1941. godine imala je kratku istoriju, svega 23 godine.
– Jugoslavija i duh jugoslovenski, uprkos svim iskustvima, a posebno poraznom iskustvu za Srbe još lebdi nad ovim prostorima kao i u rasejanju gde se sreću i žive oni koji su zbog građanskog rata morali da napuste zemlju. Tamo se verovatno više poštuju i uvažavaju. Toj zemlji ništa nije nedostajalo. Ideje i praksa Jugoslavije su u stvari ideje i prakse Evropske unije. Mnogi smatraju da su i Hrvati i Slovenci imali više slobode i suverenosti u Jugoslaviji nego sada u EU. Ključni nedostatak, pored drugih, bio je ekonomska zaostalost i siromaštvo. Jugoslaviju je, ukratko rečeno, bilo lakše zamišljati i želeti nego ostvariti kao modernu i jedinstvenu državu – smatra Pavlović.
Priznanje Norveške
Kraljevinu SHS prva je priznala Norveška, već u januaru. U februaru stiže priznanje i od Sjedinjenih Američkih Država, dok ostale države to čine posle potpisivanja Versajskog mirovnog ugovora. Telegram Vudroa Vilsona kojim najavljuje priznanje Kraljevine SHS čuva se u arhivu Muzeja Jugoslavije.
Tri himne u jednoj
Himna Kraljevine SHS nastala je kombinacijom, odnosno prostim spajanjem nacionalnih himni triju naroda – srpske “Bože pravde”, hrvatske “Lijepa naša” i slovenačke “Naprej zastava slave”. Promenjen je tek refren – umesto “srpskog kralja, srpski rod” u “našeg kralja i naš rod”.
