Srbija ovog meseca obeležava čitav niz važnih događaja iz slavne istorije učešća u Velikom ratu. Najpre je 1. novembra proslavila oslobađanje Beograda, 3. novembra oslobađanje Srbije, a 11. novembra će, po ugledu na većinu zemalja pobednica, obeležiti Dan primirja u Prvom svetskom ratu, kada je potpisano primirje između sila Antante i Nemačke. Konačno potpisivanje mirovnog sporazuma odigralo se 28. juna naredne godine u Versaju, a Srbija i Republika Srpska će 15. novembra, u čast početka proboja Solunskog fronta, zajedno proslaviti Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave.
U Veliki rat, na početku 1914, bilo je uključeno samo devet država sila Antante: Velika Britanija, Francuska, Rusija, Srbija, Crna Gora, Belgija i Luksemburg i dva carstva na strani Centralnih sila: Nemačka i Austrougarska, da bi se ubrzo proširio na 28 država i tri kontinenta. Čak 70 miliona ljudi je tokom tih pet godina bilo pod oružjem, a stravična posledica je više od 15 miliona ubijenih i 20 miliona ranjenih.
Predrag J. Marković, direktor Instituta za savremenu istoriju iz Beograda, ocenjuje da je Veliki rat po mnogo čemu bio prekretnica u istoriji čovečanstva.
– Označio je početak kraja do tada velikih evropskih carevina, jer su u njemu nestala četiri carstva, ako računamo i Otomansko. Počelo je opadanje francuskog i britanskog kolonijalizma, a posle zverstava Velikog rata, Evropa je počela da gubi prestiž centra civilizacije, a počeo je uspon Amerike kao svetske sile. Komunizam je zavladao najvećom zemljom sveta, a istovremeno, žene koje su tokom rata izašle iz kuća u svet rada nisu htele da se vrate u četiri zida, zbog čega su u većini evropskih zemalja i SAD dobile pravo glasa. Na kraju, i ništa manje važno, ovaj rat je doveo do neviđenog ubrzanja tehnološkog razvoja – ističe dr Marković.
Pukovnik prof. dr Miloje Pršić, nekadašnji načelnik Vojnoistorijskog instituta i Katedre za vojnu istoriju i najugledniji srpski vojni arhivista ističe da je atentat u Sarajevu samo formalno bio povod jer bi do rata svakako došlo zbog višedecenijske politike velikih zapadnih sila i njihovog raskola oko podele kolonija.
– Svi događaji posle Velikog rata pokazali su da zapadna hemisfera u kontinuitetu vodi imperijalnu politiku. Svet nije izvukao
nijednu pouku iz tog rata. Uostalom, samo 20 godina od završetka Prvog, počeo je Drugi svetski rat iz koga takođe nisu izvučene pouke jer je SAD nastavila da vodi na desetine novih ratova širom sveta kako bi bila dominantna. Čak ni iz tih lokalnih ratova ništa nije naučeno, jer posle raspada Sovjetskog saveza 1990, a zatim i agresije na Jugoslaviju 1999, usledio je čitav niz novih sukoba: od Iraka, Avganistana, Sirije, Libije. Kao u slučaju Prvog svetskog rata i konflikti na Bliskom istoku za cilj su imali isključivo interese Zapada, odnosno Amerike da preovlada energetskim resursima. I rat u Ukrajini je zapravo samo nastavak Prvog svetskog rata i borbe zapadnih sila za istočne izvore vode i energenata – ocenjuje prof. dr Pršić.
Ivan Stratimirović, predsednik Gradskog odbora Beograda Saveza udruženja potomaka ratnika Srbije 1912-1920, ocenjuje da je to bio prvi “svetski rat sa ogromnim žrtvama”.
– Sve svetske sile, i nažalost mnoge male zemlje bile su učesnici ove strašne klanice. Naravno, male zemlje, nevoljni učesnici, ili savremenim jezikom koji smo mi u Srbiji 1999. godine naučili, kad je za nas smišljena reč “kolateralna šteta”. Ali za germanske zemlje je to bilo ostvarenje vekovne težnje Drang nach osten
– Prodor na istok, koji nije uspeo i završio se raspadom četiri carstva. Takođe, uključivanjem u Veliki rat, SAD prelaze more i prekidaju izolaciju koju su svojevoljno izabrali i uključuju se u rat na strani Velike antante i doprinose pobedi. Voljom nekih sila i regenta Aleksandra Karađorđevića Srbija je ušla u nesrećnu avanturu nazvanu Jugoslavija u kojoj su u ratu poraženi prihvaćeni kao punopravni članovi zajednice. Zla što su kao neprijatelji u ratu činili su im, a da se nisu pokajali, oproštena, pa su u sledećem ratu još gora činili, posebno Srbima – ističe Stratimirović, potomak slavnog generala u čiju slavu se danas dodeljuje “Krst Đorđa Stratimirovića”.
Natalijina ramonda
Državni praznik Dan primirja, u Srbiji se obeležava i nošenjem amblema Natalijine ramonde – cveta koji se u botanici naziva i “cvet feniks”. Ovaj cvet se simbolično nosi na traci koja ima motive lente Albanske spomenice. Preporuka je da se nosi na reveru u nedelji koja prethodi prazniku, kao i na sam dan praznika.
Objava rata telegramom
Veliki rat bio je prvi oružani sukob između dve zemlje koji je otpočeo slanjem telegrama o objavi.
“Austro-Ugarska smatra da se od sada nalazi u stanju rata sa Srbijom”, ključni je deo telegrama koji je 28. jula 1914. godine uputio Vladi Kraljevine Srbije tadašnji ministar inostranih poslova Austrougarske, grof Bertold. Objavi je prethodilo ubistvo nadvojvode Franca Ferdinanda u Sarajevu na Vidovdan, 28. juna, i odbijanje Srbije austrougarskog ultimatuma.
