Bio je to dan kada su napokon zamukle puške i prestao krvavi rat u Bosni. Rat u kome je stradalo najmanje 100.000 ljudi, više od dva miliona raseljeno, a načinjena materijalna šteta merila se stotinama milijardi dolara. U Jelisejskoj palati, u Parizu, 14. decembra 1995. godine svečano je potpisan Konačni mirovni ugovor za BiH. Detalji su precizirani nešto ranije, 21. novembra u američkoj vojnoj bazi “Rajt-Peterson” kod Dejtona.
Dokument je predvideo formiranje jedinstvene države, Bosne i Hercegovine, sa tri konstitutivna naroda i dva entiteta: Republika Srpska i Federacija BiH, a potpisnici su se obavezali da međusobne odnose regulišu prema Povelji UN, Završnom helsinškom aktu i drugim dokumentima OEBS, kao i na međusobno poštovanje suvereniteta i rešavanje nesporazuma na miroljubiv i demokratski način.
Sporazum koji je poznat i kao Parisko-dejtonski mirovni sporazum ima ukupno 11 aneksa, koji pokrivaju vojne, političke i civilne aspekte mirovnog dogovora, kao i regionalnu stabilizaciju. Aneks četiri tog sporazuma je danas Ustav BiH.
U ime srpskog, hrvatskoj i bošnjačkog naroda ovaj dokumentu su u Parizu potpisali Slobodan Milošević, Franjo Tuđman i Alija Izetbegović, a kao svedoci i garanti, svoje potpise su stavili predsednik SAD, Bil Klinton, predsednik Francuske Žak Širak, premijer Rusije Viktor Černomirdin, premijer Velike Britanije Džon Mejdžor i kancelar Nemačke Helmut Kol.
Danas, 27 godina kasnije, Bosna i Hercegovina i dalje je pod međunarodnom upravom, a narodi ne sam što nisu mogli da dogovore praznik kojim će se obeležiti ovaj datum, već se i 30 godina kasnije – spore oko toga kada je i kako taj sukob započeo.
U BiH ne postoji zakon o praznicima, niti je bilo kojim drugim zakonom ustanovljen praznik koji se slavi u oba entiteta.
U skladu sa Zakonom o praznicima, u Republici Srpskoj se kao državni praznik i neradni dan proslavlja 21. novembar – Dan uspostavljanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH. Ali, Republika Srpska proslavlja 9. januar kao svoj dan u znak sećanja na 1992. godinu kada je Skupština srpskog naroda u BiH donela Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda BiH. Istovremeno, u Federaciji BiH ne postoji praznik vezan za Dejtonski sporazum. Državni praznik je Dan državnosti BiH – 25. novembar koji je uzet u znak sećanja na 1943. i zasedanje Zemaljskog antifašističkog veća narodnog oslobođenja BiH u Mrkonjić Gradu kada je i doneta odluka o formiranju posebne države unutar buduće jugoslovenske republike.
Početak rata
Kao što nema zajedničkog datuma kojim se obeležava kraj krvavog rata, tako u Bosni nema saglasnosti ni kada je taj rat tačno počeo.
Za Republiku Srpsku početak Odbrambeno-otadžbinskog rata je 1. mart 1992. godine, drugi dan referenduma za nezavisnost BiH koji su Srbi bojkotovali, kada je na srpsku svadbenu povorku, u centru Sarajeva, na Baščaršiji pucao i ubio mladoženjinog oca Ramiz Delalić, kasniji komandant Devete brdske brigade Prvog korpusa Armije RBiH.
Za Bošnjake je početak rata, odnosno “agresije na BiH”, 6. april 1992. kada je počela navodna opsada Sarajeva, dok su prve žrtve Suada Dilberović i Olga Sučić, ubijene dan ranije na protestima protiv barikada i rata u centru Sarajeva.
Izgubljen original
Baš kao iz one narodne pesme “Nigđe nema što u Bosni ima”, tako je 2008. godine otkriveno da je originalni primerak Dejtonskog mirovnog sporazuma nestao iz arhiva Predsedništva BiH u Sarajevu. Nakon što je Skupština BiH zatražila novi primerak, Francuska je poslala overenu kopiju tog dokumenta.
Ubrzo se ispostavilo da ni Srbija nema svoj original. Kako je 2017. godine objasnio ministar spoljnih poslova Ivica Dačić, posle 5. oktobra 2000. godine nestao je ne samo taj, već i papir na kome je bivši američki izaslanik Ričard Holbruk garantovao da SAD nikada neće priznati nezavisnost Kosova.
“Svi se prave blesavi kada ih pitam šta se desio sa dokumentom. Nezamislivo je da Srbija nema sačuvan primerak Dejtonskog sporazuma”, kazao je Dačić.
