Kad je reč o kremaciji, postoje teološka neslaganja, iako su krematisti nastali upravo na osnovu lekarske inicijative, medicinske struke, čija inovativna rešenja, u interesu zdravlja ljudi, Crkva odobrava.
Poznato je da je Srpska pravoslavna crkva neke svoje stavove prilagodila “trenu vremena”. Dala je blagoslov za transfuziju krvi, prihvatila je i donaciju organa da bi se spasao nečiji život, a zaveštanje organa, kako piše Rakonjac, ne samo da je dozvoljeno i opravdano već zaslužuje svaku pohvalu sa stanovišta hrišćanskog morala. I transplantacija srca je uz “božju pomoć” opravdana, ako se srce sa preminulog presadi živoj osobi da bi se spasao njen život ili produžio životni vek. Hrišćanske crkve danas ne dele identične stavove o kremaciji. Kad su u pitanju kremacije, stavovi su različiti.
Fleksibilna SPC
Ima na hiljade teoloških rasprava o stavu Crkve prema kremaciji. Kad je reč o pravoslavnoj veroispovesti, sveštenstvo u praksi drugačije postupa od zvanične preporuke Crkve zbog čega se Srpska pravoslavna crkva ubraja u religije sa fleksibilnim stavom o kremaciji, navedeno je u monografiji.
Pored Japana i Kine, kremacija je veoma rasprostranjena u Indiji i u državama gde dominiraju darmičke religije hinduizam, džainizam, budizam i sikizam. U zemljama gde važnu ulogu imaju abrahamske vere postoje razlike. Kremacija se u hrišćanstvu zvanično odobrava kod katolika.
U zemljama gde je uticaj Protestantske crkve jak kremacija je poželjna isto kao u budizmu i hinduizmu, a u judaizmu, kod Jevreja, i u islamskom svetu je strogo zabranjena.
Poznato je, da Crkva, u startu, nije imala blagonaklon stav prema promoterima ideja kremacije.
Tako je, kako je utvrđeno, jedan od prvih promotera kremacije kod nas pesnik Jovan Jovanović Zmaj, imao izvesnih problema sa crkvenim vlastima. Ali na njegovoj sahrani u Kamenici 1904. godine bio je čak 26 sveštenika, objavila je “Politika” tih dana. Zbog svojih ideja o kremaciji, Zmaj nikad nije isključen iz Crkve, ali nesporazuma je bilo.
Patrijarh Pavle nije bio protiv
Društvo Oganj je više puta razgovoralo s velikodostojnicima SPC o kremaciji. Prvi sastanak bio je s patrijarhom Dimitrijem na kome su dr Vojislav Kujundžić i dr Milan Jovanović Batut uveravali crkvene vlasti da Oganj nije protiv hrišćanske vere i pravoslavnog učenja. Potom su se, u različitim periodima, sretali predstavnici krematista sa srpskim patrijarsima Varnavom, Gavrilom, Vikentijem, Germanom, Pavlom, ali odluka arhijerejskog sabora SPC, doneta 2. novembra 1928. za vreme patrijarha Dimitrija, na predlog tadašnjeg mitropolita crnogorsko-primorskog Gavrila, nikad zvanično nije povučena.
Arhijerejski sabor je tada doneo odluku da se opelo i svi obredi odobravaju za vernike čija je kremacija – želja rodbine, a uskraćuju onima koji su se opredelili za kremaciju po sopstvenoj volji.
– Patrijarh German je dva puta u Patrijaršiji SPC stavljao na dnevni red saborskih zasedanja pitanje kremacije, kojoj se nije protivio ni njegov naslednik patrijarh Pavle, ali odluka iz 1928. nije promenjena – piše Rakonjac.
Ima više razloga da se to (ne)sporno pitanje ponovo stavi na dnevni red i raspravi u interesu vernika i pokreta krematista čije članstvo, u velikoj većini, pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi.
Činjenice nisu sporne. Prvi učitelji bili su sveštenici, prve škole osnovane su u bogomoljama, prve bolnice i prve hirurgije otvorene su zaslugom Crkve, prva organizovana groblja nastala su pored crkava, a u njihovim kriptama počivaju mnoge znamenite ličnosti naše prošlosti.
Zabrana iz 1928.
Šta je prethodilo da Sabor SPC 1928. zabrani kremaciju?
Jedan Pančevac je, kako piše u monografiji “Epoha večne vatre, spaljen u Parizu i kada je urna doneta u Pančevo sveštenstvo nije znalo kako da postupi. Odluku je, prema istraživanju crkvenog istoričara vladike šumadijskog Save, morao da donese Sveti arhijerejski sinod.
Na predlog tadašnjeg mitropolita crnogorsko-primorskog Gavrila, 1928. godine na zasedanju Sabora odlučeno je da se opelo i ostali obredi uskraćuju onima koji se kremiraju po sopstvenoj volji, a dozvoljavaju za vernike koji su kremirani odlukom rodbine.
Prvi sastanak na kome se očekivalo da se reše različiti pogledi o kremaciji održan je mnogo ranije, 22. decembra 1909. godine. Tada je patrijarh Dimitrije srdačno primio na razgovor dr Milana Jovanovića Batuta i dr Vojislava Kujundžića, ali se osim “shvatanja problema ništa spektakularno nije desilo. Te razlike u stavovima su tinjale sve do 1928. godine kada je crkveni vrh zabranio kremaciju zvanično, dok se državna politika kretala sasvim u
drugom smeru. Iste te godine ministar narodnog zdravlja dr Čeda Mihajlović je odobrio spaljivanje preminulih iz higijenskih i zdravstvenih razloga. Pravoslavna crkva je tek od 1973. godine ublažila stav prema kremaciji i sveštenici su počeli da drže opela tokom ispraćaja za kremaciju.
Lavrentije zaveštao organe
Vladika šabački Lavrentije je prvi velikodostojnik SPC koji je 22. januara 2011. zaveštao svoje organe za kadaverične transplantacije u Zdravstvenom centru Loznice.
– Donorsku karticu tada je potpisalo još 60 sveštenika i značajan broj vernika. Episkop je uz citiranje zvaničnog stava SPC, koja podržava zaveštanje organa za kadaverične operacije, naveo da i sve druge verske konfesije prihvataju donaciju organa. Stiče se utisak da SPC prihvata sva čuda moderne medicine, da nije protiv nauke i napretka civilizacije – piše Rakonjac.
