Mauzolej, grobnica cara Mauzola, počivao na osnovi 250 puta 100 metara. Građevina je bila pravougaone osnove i, prema istoričaru Pliniju, njena glavna fasada je bila na kraćoj strani. Izučavanje dimenzija dozvoljava pretpostavku da se, u osnovi mauzoleja, nalazio podijum sa više uzastopnih ispusta. Iznad, viši podijum je nosio kolonadu okružujući masivno jezgro na čijem vrhu se, prema Plinijevom spisu, nalazila piramida sastavljena od 24 stepenika. Tragovi superponiranja su zapaženi na pronađenim elementima stepenika i označavaju da su se strane, te pravougaone piramide, nalazile pod uglom od 30 stepeni u poprečnom i 36 stepeni u produžnom smislu.
Hrabra Artemizija
Kolonada je bila u jonskom stilu. Prema istraživanjima francuskog arhitekte Žan-Pjer Adama, osnova podijuma je bila 120 sa 130 stopa, odnosno, 36 sa 30,9 m ako se uzme u obzir da je korišćena stopa dužine 0,30 m. Ovo sasvim odgovara opsegu od 440 stopa, pomenutog u Plinijevom spisu. Peridom, kružni hodnik između venca stubova grčkih hramova, merio je 18,90 sa 12,60 m ili, kako Plinije piše, 63 sa 42 stope. Periferna kolonada obuhvatala je 11 stubova po dužini i, 9 po širini. Ako se pretpostavi da je razmak između stubova iznosio 10 stopa (3 metra), osnova gornjeg podijuma je iznosila 30,9 sa 24,9 m ili 103 sa 83 stope! Strogost koncepcije Piteosa, graditelja Mauzoleja, podstakla je Žan Pjer Adama da istraži plan koji bi mogao odgovara rekonstrukciji visina kompatibilnih sa Plinijevim naznakama. Peridrom i njegov podijum odgovarali su visini ravnostranog trougla čija je osnova iznosila celu dužinu gornjeg podijuma, ukupne dužine od 90 stopa Visina donjeg podijuma bila je 30 stopa i osnove 20. Sabravši ove visine, dolazi se i do impozantne visine Mauzolove građevine od 42 metra ili 140 stopa! Nažalost, delo koje je ovaj car preduzeo zarad vlastite slave nije bilo okončano u trenutku njegove smrti 353. godine pre n.e. Da ga završi, palo je u delo njegovoj sestri i supruzi, Artemiziji.
U 5. veku pre nove ere, Karija, Mauzolova otadžbina, bila je uvučena u rat koji je Persija povela protiv Grčke. Mauzolovo carstvo, inače grčka zemlja, stalo je na stranu istočnjačkih napadača. To savezništvo protiv interesa Atine trajalo je do vladavine kraljice Artemizije koja je, pored Kserksa, doprinela, potapajući nekoliko grčkih brodova, porazu Atine na moru. Ona se pokazala tako hrabra da je, prema Herodotu, rođenom inače u Halikarnasu, persijski kralj rekao: "Ljudi su se poneli kao žene, a žene kao ljudi." No, vratimo se poraženoj Atini, polisu što sprema osvetu. Nova prilika za Kariju da uđe u istoriju bila je 377. godine pre n.e. kada na presto dolazi Mauzol. On je, upravljajući naprednim carstvom kao i Artemizija, više voleo pouzdan savez sa Persijom nego nesigurnu i prevrtljivu podršku Grka. Politički vešt, proširio je svoje carstvo na veliku štetu i bes Atine a, od svoje mornarice stvorio moćnu trgovačku silu. Na međunarodnoj sceni njegova slava je rasla toliko da je osetio potrebu da podigne novi glavni grad, Halikarnas i nadgrobni spomenik dostojan njegove veličine – mauzolej. Mauzolov neprijateljski stav prema Grčkoj rezultat je političke računice – bio je to način da se Atina udalji iz međunarodne trgovine. Pod njegovim rukovodstvom, Halikarnas postaje jedan od značajnijih gradova u Maloj Aziji.
Nakon Rimljana, Halikarnasom upravljaju dva carstva: vizantijsko i tursko. Godine 1402. krstaši su se dočepali turske tvrđave izgrađene na mestu Mauzoleja. Nemački arhitekta Šlegelholt (Schlegelholt) dobija nalog da je pretvori u jedno od najsnažnijih hrišćanskih utvrđenja, u predziđe hrišćanstva, u tvrđavu – zamak Sen Pjer. Za taj veliki poduhvat morao je da se pribavi materijal pa su svi obližnji antički spomenici bili devastirani. Šlegelholt priznaje da je razrušio Mauzolovu građevinu u hiljadu komada da bi od toga pravio kreč ili da bi ponovo koristio mermer za gradnju zamka. Sen Pjer su držali vitezovi Svetog Jovana Jerusalimskog sve do 1523. g. kada ga je osvojio Sulejman Veličanstveni.
Pre opsade, 1522. godine, nedovoljna čvrstina tvrđave ih je naterala da je na brzinu obnove. Nisu uspeli u željenoj nameri, ali rušenje Mauzoleja je već bilo toliko odmaklo da se stanje nije mnogo razlikovalo od onoga što zatekoše savremeni arheolozi. Posle Njutnovih (Nenjton) iskopavanja u HIH veku, sledila su istraživanja danske arheološke ekipe (1966. g.). Pod rukovodstvom Jepesena (Jeppesen) otkriven je položaj Mauzoleja i prepoznat prostor ispred njega. Osim toga, izučavanje svih pronađenih fragmenata i delova starih rukopisa omogućilo je Jepesenu da predloži više hipoteza za rekonstrukciju spomenika. Oslanjajući se na Jepesenov rad, moguće je dočarati sugestivnu sliku Muzoleja, posebno pripadajuću veličanstvenu vajarsku dekoraciju, njegov izgled u kontekstu grada, iako za neke delove nema pouzdanih podataka, pre svega, kada je u pitanju peribol (posvećeni prostor) ili propileji (monumentalne kapije). Takođe, ne može pouzdano da se utvrdi da li je velika terasa bila prazna ili su se, naprotiv, na njoj mogla videti i neka druga zdanja. Ali, uprkos ovim neizvesnostima, skicirana je upečatljiva slika Mauzoleja.
Preostalo je malo elemenata veličanstvene vajarske dekoracije. Njihova lepota ipak dopušta da se nazre rafiniranost kojom je spomenik bio ukrašen. O tome svedoče likovi u mermeru Artemizije i Mauzola, danas smešteni u Britanskom muzeju.
Četiri majstora
Četiri čuvena vajara ukrasila su svojim radovima Mauzolej – svaki po jednu stranu. Brijaksis severnu, Leokares zapadnu, Timotej južnu i Skopas istočnu. Prema Jepesenu, mogli su da se identifikuju ostaci tri friza. Prvi je predstavljao borbu između Grka, Amazonki i Sauromata (Srba) i verovatno je zauzimao mesto ispod donje kolonade. Drugi, predstavljajući trku četvoroprega, ukrašavao je zid u dnu kolonade. Treći, evocirajući borbu kentaura, nalazio se na postolju četvoroprega i kola smeštenih na vrhu Mauzoleja. U ova kola su bile smeštene statue Mauzola i Artemizije. Proporcije celog zdanja bile su utvrđene regulacionim planom, a rekonstruisao ga je već pomenuti arhitekta Žan-Pjer Adam. Danas poznate karakteristike Mauzoleja i njegove okoline omogućavaju, prema rezultatima istraživanja kojim se došlo do saznanja o njegovim dimenzijama i dekoraciji, da se stvori živa i ubedljiva predstava kako je, u doba svog punog sjaja, izgledalo ovo svetsko čudo.
|
Arhitekta Piteos
Naša saznanja o Mauzoleju temelje se na opisima Plinija Starijeg u njegovoj Istoriji prirode. Vitruvije dva puta spominje ime arhitekte Piteosa, graditelja Mauzoleja i pitagorejca. Piteos svoju slavu diguje i drugim važnim delima, među njima se ističe hram Atine Plijske u Prijenu, gradu čija se celokupna koncepcija takođe pripisuje Piteosu. Sam Piteos je bio pod uticajem pitagorejaca i njihove geometrijske strogosti, kako u delima tako i u životu.
|
