Ivanjdanska liturgija u Crkvi Sv. Jovana u Svaču, u opštini Ulcinj gde dominantno žive Albanci, na svu sreću, prošla je bez incidenata.
Iako je crnogorska policija iz bezbednosnih razloga zabranila Mitropoliji crnogorsko-primorskoj službu kraj zidina starog hrama, bogosluženje je ipak održano, a javnost se još jednom uverila da ovog leta nema mira na relaciji Srpska pravoslavna crkva – režim u Podgorici.
U razgovoru sa stručnjakom za crkveno pravo dr Daliborom Đukićem pokušavamo da saznamo kome u ovom sukobu crkvenih i svetovnih vlasti, istorijski i pravni dokumenti daju za pravo.
Da li je insistiranje Mitropolije da se služi liturgija u hramu koji nije “živ” svojevrsna provokacija za tamošnje lokalno stanovništvo?
– Služenje liturgije može biti zabranjeno ako npr. postoji opasnost od urušavanja objekta ili ako se izvode neodložni konzervatorski radovi. Ono što nije prihvatljivo jeste ograničavanje slobode veroispovesti samo zato što se radi o manjinskoj verskoj zajednici na određenom prostoru. Sloboda veroispovesti i pravo na slobodno vršenje verskih obreda nije privilegija pripadnika većinske veroispovesti na nekoj teritoriji. Dakle, služenje liturgije u hramu Sv. Jovana u Svaču ne sme se posmatrati kao provokacija, već kao ostvarivanje Ustavom i međunarodnim konvencijama zagarantovanog prava na slobodu veroispovesti.
Javnost je dobila dva oprečna stava o izveštaju Venecijanske komisije (VK), jedan iz Vlade Crne Gore, a drugi iz Mitropolije crnogorsko-primorske. Šta je tačno, da li je VK podržala sporni crnogorski Predlog zakona o slobodi veroispovesti i pravnom položaju verskih zajednica?
– Mišljenje je, kao što je i očekivano, formulisano tako da sve zainteresovane strane mogu njegovim tekstom donekle biti zadovoljne. Bitno je da se VK jasno ogradila od tendencioznog i revizionističkog prikaza istorijskih činjenica koje su dostavili njeni izvestioci, kao i da je uputila veliki broj primedbi i preporuka u vezi s odredbama kojima se reguliše pitanje svojine nad verskim objektima izgrađenim pre 1918.
Predlagač, Vlada Crne Gore, tvrdi da istorijske činjenice dokazuju da su hramovi Mitropolije bili u vlasništvu crnogorske države pre nego što je došlo do formiranja Kraljevine Jugoslavije?
– Javnosti nije prezentovan nijedan dokaz da je crkvena imovina bila u svojini Kraljevine Crne Gore do 1918. Propisi kojima je u Knjaževini za svako raspolaganje crkvenom imovinom bilo neophodno pribaviti saglasnost državnih vlasti, a na koje se zastupnici teorije o državnom vlasništvu nad crkvenom imovinom često pozivaju, ne predstavljaju dokaz da crkva nije imala pravo svojine nad svojom imovinom. Reč je samo o ograničenjima prava koje postoji. Slična ograničenja prava svojine postoje i danas.
Čime potkrepljujete tu tvrdnju?
– Navešću vam čl. 99 Ustava pravoslavnih konsistorija u Knjaževini Crnoj Gori koji je odobrio i potpisao knjaz Nikola na Cetinju, na Vasiljevdan
1904. godine: “Svaka crkva uopšte, a posebno parohijska crkva ima pravo da bude vlasnikom onoga dijela opšte imovine crkvene, koje joj pripada i koje je dobila darovštinom, nasljedstvom, zavještajem ili sličnim kojim zakonitim načinom. Kao takova, crkva ima sva ona prava, koja uživa svaki drugi lični imaonik, i ona sama za sebe, predstavlja samostalnu juridičku ličnost.” Dakle, ako crkva nije imala pravo svojine i pravo raspolaganja imovinom onda ta prava nije imao nijedan vlasnik imovine u Crnoj Gori.
Kakva je sada situacija, da li je tačno da se vlasništvo nad nekim hramovima MCP u zemljišnim knjigama vodi na fizička lica?
– Većina hramova je uredno upisana u katastru nepokretnosti koji vodi Uprava za nekretnine. Izuzetak su jedino oblasti na severu Crne Gore koje nisu pokrivene evidencijom katastara nepokretnosti. Ne treba zaboraviti i da su državni organi poveli više konkretnih upravnih i parničnih postupaka sa ciljem da se država upiše kao imalac prava svojine nad pravoslavnim sakralnim objektima. U svim postupcima Mitropoliji crnogorsko-primorskoj je pravosnažno priznato pravo svojine nad spornim objektima.
Laička javnost je zbunjena – da li je ikada u prošlosti postojala autokefalna Crnogorska pravoslavna crkva?
– Nema nijednog istorijskog izvora koji bi ukazivao da je crkva u Crnoj Gori tražila ili dobila autokefalni status do 1918. Nadležne crkvene i državne vlasti u Crnoj Gori nikada nisu ni pokretale postupak za sticanje tog statusa. Monografije i zbornici u kojima se pominje autokefalna crnogorska crkva uglavnom obiluju materijalnim greškama. Akti knjaza Nikole, poput Ustava Crne Gore i Ustava Sinoda, kao akti vladara, nisu akti kojima se ustanovljava autokefalna crkva. Crkva u Crnoj Gori nije bila autokefalna ni de jure ni de fakto. U crkveno-pravnom pogledu, nedostaje Tomos – akt Carigradske crkve na osnovu koga su sve autokefalne crkve stekle taj status. Crkva u Crnoj Gori nije mogla ni faktički biti samostalna jer je tokom većeg dela svoje istorije imala samo jednog ili dva episkopa. Sve ovo su nedavno potvrdila i dva pisma carigradskog patrijarha Vartolomeja upućena predsedniku Crne Gore Milu Đukanoviću.
Prekogranične eparhije nisu srpski izum
Da li su prekogranične eparhije izum Srpske pravoslavne crkve, kako kaže Milo Đukanović, tvrdeći da su one infrastruktura Velike Srbije?
– Takvi primeri se mogu pronaći u skoro svim pomesnim pravoslavnim crkvama. Više od polovine Grčke nalazi se pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije sa sedištem u Istanbulu, u Turskoj. Sve drevne patrijaršije pod svojom jurisdikcijom imaju oblasti koje čine više međunarodno priznatih država: npr. pod jurisdikcijom Aleksandrijske patrijaršije nalazi se cela Afrika. Ista je situacija i s novim patrijaršijama i autokefalnim crkvama: Crkva čeških i slovačkih zemalja, najmlađa autokefalna pravoslavna crkva, kao što i sam naziv upućuje pokriva teritoriju dve nezavisne međunarodno priznate države. U načelu, država ne bi smela na bilo koji način da zadire u domen interne organizacije crkava i verskih zajednica.
Grčki đak
-Rođeni Valjevac Dalibor Đukić (33) docent je na Pravnom fakultetu u Beogradu.
-Uža specijalnost – crkveno pravo i srpska pravna istorija.
-Završio je Opšti crkveni licej Sv. Kirila i Metodija u Kilkisu, u Grčkoj.
-Pored mastera na Pravnom fakultetu u Beogradu, ima i diplomu Teološkog fakulteta Aristotelovog univerziteta u Solunu
-Govori engleski, ruski i grčki.
-Oženjen i otac dvoje dece.
