U burnoj, 950 godina dugoj istoriji, manastir Prohor Pčinjski je proživljavao sudbinu srpskog naroda sa juga Srbije. Turbulentnih vremena nije nedostajalo, a turobne godine doneo je i Drugi svetski rat. Arhitekta Aleksandar Radović, autor teksta “Manastir Prohor Pčinjski” navodi da je Drugi svetski rat doneo nova iskušenja kako za Srbe, tako i za sam manastir.
“Bugarski okupatori 1941. godine progone iz Južne Srbije srpski narod na čija imanja naseljavaju Bugare, a umesto srpskih episkopa i sveštenika postavljaju bugarske. Progone mitropolita skopskog Josifa i episkopa zletovsko-strumičkog Vikentija i postavljanjem svoje jerarhije sistematski zatiru sve što ima srpsko nacionalno obeležje. Pored ostalog tako su uništeni delovi zapisa na kamenim pločama o gradnji starih konaka”, piše Radović i navodi da je posle monaha Serafima, od jula 1943. upravu nad manastirom preuzeo monah Pimen (Milić).
Sakrio freske
Jug medija objavila je početkom ove godine, povodom 30 godina od upokojenja ovog igumana, tekst Marka Stojanovića “Zaboravljeni kaluđer Pimen Milić iz Oraovice kod Leskovca skoro pola veka čuvao manastir Prohor Pčinjski” u kome se kroz njegov životopis značajno osvetljava period ne samo Drugog svetskog rata, već i onih, ništa manje bolnih – poratnih godina kada je sveštenstvo stradalo usled komunističke represije.
Pre monašenja Pajče Milić je aprila meseca 1942. internisan u Bugarsku od strane bugarskih okupacionih vlasti gde je bio na fizičkom radu do novembra iste godine, posle čega se, 14. maja 1943. obreo u manastir kao iskušenik.
“Zamonašen je 4. jula 1943. pod imenom Pimen, a kada je 9. jula kosovski bataljon NOP Zejnel Ajdini likvidirao bugarsku policijsku patrolu upravu nad manastirom od monaha Serafima preuzeo je novopostriženi monah Pimen Milić”, piše Stojanović i otkriva da je novi nastojatelj manastira svestan opasnosti koja preti freskama u crkvi, mudro okrečio dve freske na kojima su četnici i četnički dobrotvori iz akcija po Staroj Srbiji i Makedoniji, kao i freske srpskih kraljeva čime je sprečio da ih okupatori unište.
U rasvetljavanju ovog dela istorije manastira Prohor Pčinjski, autoru pomaže Stanko Dimitrijević, arhitekta iz Vranja.
“Pomenuta freska, koju je Pimen zaštitio krečenjem, prikazuje tutora manastira Nedeljka Kovačevića iz Klinovca, kako sedi zamišljen nad projektom i raspoloživim novcem za obnovu manastira”, objasnio je Dimitrijević.
Kulturno dobro
Drugi arhitekta, Aleksandar Radović, u tekstu povodom 950 godina postojanja manastira navodi da se Srpska pravoslavna crkva posle Drugog svetskog rata borila sa velikim teškoćama kako odvraćanja ljudi od vere, tako i u sve većem propadanju značajnih spomenika kulture uključujući i Prohor Pčinjski. To se dešavalo i pored toga što je rešenjem Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture od 23. septembra 1950. stavljen pod zaštitu Zakona kao spomenik kulture.
Međutim, do većih pomaka dolazi tek pošto je Narodna Skupština Srbije ovaj manastir 7. aprila 1979. proglasila za kulturnim dobrom od izuzetnog značaja.
“Možda u poslednji čas služba zaštite spomenika kulture počinje od 1983. godine da preduzima hitne mere na spasavanju najugroženijeg objekta i potom i sistematska arheološka istraživanja oko hrama i veće istraživačke i konzervatorsko-restauratorske radove. Zahvaljujući saradnji obnovljene Eparhije vranjske sa najvišim organima vlasti Srbije i opštine Bujanovac, 1986. godine počinje realizacija velikog projekta sveobuhvatne revitalizacije manastira koja je trajala sledeće dve i po godine”, ističe Radović i dodaje da je u periodu od 1996. do 1998. manastir bio pod direkntom upravom episkopa Pahomija koji nastoji da osigura ekonomsku osnovu i dugoročnu stabilnost manastira.
Renoviraju se Kraljev konak. Mitropolija i konak severno od hrama a uređuje se manastirska ekonomija i imanje u Srbiji zato što je deo manastirskog imanja sa ekonomskim zgradama i velikim posedima ostao je u Severnoj Makedoniji u selu Čivlak, opština Staro Nagoričane.
Pretenzije Severne Makedonije
Marko Stojanović navodi da je iguman Pimeon i tokom trajanja SFRJ bio u nezavidnoj ulozi da po svaku cenu zaštiti srpsku svetinju. Naime, Prohor Pčinjski je za Severnu Makedoniju važan ne samo zbog Ilindenskog ustanka iz 1903, već i zato što je u njemu 1944. zasedala Antifašistička skupština narodnoga oslobođenja Makedonije koja je odlučila da se osnuje makedonska država. Istovremeno nakon nekanonskog proglašenja autokefalnosti Makedonske pravoslavne crkve, 1967. godine, usledio pritisak i na igumana Pimena i verni narod Pčinje da se priklone novoformiranoj organizaciji i istupe iz Srpske pravoslavne crkve.
“Klevetan i mučen izdržao je sve nevolje sa verom u Boga i u veku kada se od Srbije samo odvajalo uspeo je da sačuva manastir. Ostalo je zabeleženo da kada su komunistički promakedonski agitatori podgovarali verni narod Pčinje na promenu narod je odgovarao ‘Će da bude kako kaže kaluđer’! A kaluđer je rekao ne!”, navodi Marko Stojanović.
Utočište za izbegle
Manastir je tokom devedesetih godina prošlog veka, u više navrata bio utočište izbeglim Srbima. Najpre, posle avgusta 1995. za 80 Krajišnika iz Hrvatske, a nakon agresije NATO 1999, dolazi 150 progranih Srba sa Kosova koji su pobegli pred brutalnošću albanskih terorista.
