Danas se navršava 21. godina od Martovskog pogroma: Dani kada su i ikone plakale

Vesti online

U etnički motivisanom nasilju na Kosovu i Metohiji koje je započelo 17. marta 2004. godine ubijeno je 19 ljudi, a više od 4.000 Srba je moralo da napusti svoje domove. Martovski pogrom je za posledicu imao rušenje 900 srpskih kuća, kao i paljenje i devastiranje 35 verskih objekata od kojih su 18 spomenici kulture i većina potiče iz 14. veka.

Povod za nasilje bila je informacija koju su prištinski mediji preneli u večernjim satima 16. marta da se trojica albanskih dečaka starih 8, 11 i 12 godina utopilo u Ibru, u albanskom selu Čabra kod Zubinog Potoka navodno bežeći od srpskih mladića iz susednog, srpskog sela Župče.

Tela dečaka pronađena su tokom noći, a preživeli mališan je za ubistvo optužio Srbe.

„Nastojanja albanskih ekstremista da Martovski pogrom Srba 2004. godine predstave kao spontanu reakciju Albanaca na nesrećni slučaj davljenja albanskih dečaka iz sela Čabra u reci Ibar, za šta su zlonamerno okrivljeni Srbi, predstavlja samo paravan prethodno dobro planirane i pripremane akcije etničkog čišćenja Srba sa Kosova i Metohije i uništavanja njihovog nacionalnog i kulturnog identiteta, odnosno brisanja tragova njihovog vekovnog postojanja na tom prostoru“, navodi se u publikaciji Bezbednosno informativne agencije Srbije pripremljene povodom 20 godina od pogroma srpskog naroda na Kosovu i Metohiji.

Bez obzira što je portparol Unmika Derek Čapel demantovao da su dečaci stradali bežeći od Srba, tog 17. marta oko podneva više hiljada naoružanih Albanaca je u stampedu projurilo preko Glavnog mosta na Ibru koji povezuje Južnu i Severnu Mitrovicu. U sledećih 48 sati ovim gradom odjekivale su detonacije i pucnjava, a jake snage Kfora rasporedile su na mostu, ali i duž Ibra sukobljavajući se sa albanskim demonstrantima.

Stampedo na Severnu Mitrovicu

Napad na Severnu Mitrovicu bio je signal da do nereda dođe i u svim drugim srpskim enklavama na Kosovu i Metohiji. Već oko 15 časova tog dana potvrđene su vesti o organizovanim napadima na Čaglavicu, Gračanicu, Laplje Selo, Obilić…

Kfor i Unmik policija u tom trenutku su brojali oko 50.000 pripadnika, ali su kasnije priznali da se nisu „pripremili“ i da su bili zatečeni intenzitetom nereda zbog čega su neadekvatno i neblagovremeno reagovali.

O stepenu haosa koji je tada vladao Kosmeta svedoči i naređenje tadašnjeg komandanta Kfora Holgera Kamerhofa izdato 18. marta da vojnici mogu da upotrebe „neophodnu silu“ kako bi osigurali sopstvenu bezbednost i „živote svih građana Kosova“. Ispostavilo se da su u većini slučajeva uspeli jedino da spreče veća ubistva Srba.

Iz sela Svinjare koje se nalazi u neposrednoj blizini Severne Mitrovice Kfor je uspeo da evakuiše Srbe koji su spas pronašli u njihovoj bazi koja se nalazila iznad ovog mesta. Sa tog brda su gledali kako im Albanci uništavaju i pale imovinu i ubijaju domaće životinje i stoku. Na identičan način uništeno je i selo Slatina kod Vučitrna. Oba ova sela imala su ukupno 160 domaćinstva srpske nacionalnosti.

Nasilje širom KiM

Prema kasnijim podacima, u Martovskom pogromu je etnički očišćeno od Srba šest gradova i devet sela. Iz Obilića jе protеrano višе od 550 Srba. Prethodno, u ovom gradu je napadnuta i zapaljena škola u trenutku kada je oko tridesetak đaka imalo časove.

Iz Prištinе je proterano višе od 100 Srba. Većina je napadnuta dok se nalazila u soliterima Ju programa u kojima su živeli nakon 1999. godine. Albanski ekstremisti su najpre zapalili sve automobile, a zatim počeli da osvajaju sprat po sprat. Srbe je od smrti spasio odred irskih pripadnika Kfora koji su tog dana proslavljali nacionalni praznik Dan Svetog Patiika.

Iz Prizrena je proterano 60 Srba, Gnjilana 300 Srba…

„U jednom danu, 17. marta, iz Kosova Polja su proterani svi preostali Srbi i drugo nealbansko stanovništvo. Albanski ekstremisti su zapalili zgradu Opštine, organizovali napad na bolnicu, školu ‘Sveti Sava’ i dvadesetak srpskih kuća. Spaljene su obe pravoslavne crkve Svetog Nikole i Svete Katarine u selu Bresje. Ispred škole, albanski teroristi su ubili Zlatibora Trajkovića i teško ranili Trifuna Stoilovića“, navodi se u izveštaju BIA.

Iz ovog grada tada je proterano 200 Srba.

U Peći su 17. marta zapaljene sve srpske kuće, a Srbi su evakuisani u italijansku bazu Kfora u selu Zagrmlje. Za vreme trodnevnih nemira, zapaljene su Crkva Svetog Preteče i Crkva Jovana Krstitelja, Stara mitropolija sa parohijskim domom i Crkva Vavedenja Presvete Bogorodice u Belom Polju. Takođe, porušeni su i svi nadgrobni spomenici na groblju u Belom Polju.

Uništavanje svetinja

Martovski pogrom obeležio je i nezapamćeni izliv mržnje prema pravoslavnim verskim objektima. Slika lomljenja krsta na Crkvi svetog Ilije u Podujevu postala je jedan od
simbola srpskog stradanja. Televizije su direktno prenosile rušenje i paljenje ove crkve.

Tokom tri dana pogroma gorela je i Bogorodica Ljeviška (koja je pod zaštitom Uneska), Prizrenska Bogoslovija i Hram Svetog Ðorđa, crkva Hrista Spasa i konak manastira Svetih Arhangela kod Prizrena, miniran je manastir Svetih Kozme i Damjana u Zočištu, manastir Devič…

Do deeskalacije je došlo tek 19. marta kada je Nato uputio pojačanje predvođeno komandantom južnog krila te Alijanse, admiralom Gregorijem Džonsonom.

Zločin bez kazne

Prema podacima Kfora i Unmika, u demonstracijama je učestvovalo oko 50.000
Albanaca.

UN policija je prema podacima od 22. marta 2004. godine uhapsila 163 osumnjičenih za ubistva, pljačke, podmetanje požara i druga krivična dela, mada je procena da je u najmanje 33 odvojena incidenta učestvovalo ukupno 51.000 ljudi. Međutim, do danas većina aktera ovog zločina je nekažnjena.

Martovske događaje na Kosovu i Metohiji osudili su Savet bezbednosti UN i EU. Tokom posete Obiliću 23. marta tadašnji šef Unmika Hari Holkeri izjavio je da su albanski ekstremisti „imali gotov plan“ za nasilje, dok je komandant snaga Natoa u južnoj Evropi, admiral Gregori Džonson nasilje na Kosovu opisao kao jasno „organizovano“.

„Ova vrsta aktivnosti, koja u suštini predstavlja etničko čišćenje, ne može da se
nastavi“, rekao je Džonson novinarima u Prištini.

Posle pogroma nad Srbima, uhapšeno je 270 Albanaca, 143 osobe su osuđene, većina na novčane kazne, ali ne i glavni akteri.

Međunarodni tužioci i sudije na Kosovu i Metohiji procesuirali su sedam slučajeva uništavanja crkava i 67 osoba osudili na zatvorske kazne od 21 meseca do 16 godina.

Euleksov tužilac je jula 2017. godine, kao glavne organizatore i realizatore nereda ubistava i pogroma optužio četiri osobe: Bedrija Krasnićija, Aljbana Dizdarija, Bajrama Kičmarija i Faika Krasnićija, navodeći da su imali podršku u to vreme najviših struktura OVK, s ciljem preuzimanja cele teritorije Kosova i Metohiji.

Tzv. Kosovska policija je primila više od 1.400 žalbi u vezi sa zločinima koji su tada počinjeni, ali većina tih tužbi je, prema podacima Oebsa, ili ublažena ili je sadržala pogrešno klasifikovan zločin.