Ove godine RS Dan sećanja obeležava na Međunarodni dan logoraša – datum kada su američke trupe 11. aprila 1945. oslobodile prvi koncentracioni logor na tlu Nemačke, zaloglasni Buhenvald.
Centralna ceremonija biće održana na spomen području Donje Gradine, najvećem stratištu u sistemu logora Jasenovac.
Prethodno će u crkvi Svetih apostola Petra i Pavla u Kozarskoj Dubici biti služena Sveta arhijerejska liturgija i pomen nevino stradalima u genocidu počinjenom od 1941. do 1945. godine.
Zatim će na grobnom polju "Topole" u Donjoj Gradini, najviši zvaničnici RS i Srbije, predstavnici udruženja preživelih logoraša i boračkih organizacija položiti vence, zapliti sveće i odati poštu nevinim žrtvama pobijenim samo zato što su druge nacije, vere ili ideologije.
Pomenu i komemoraciji prisustvovaće najviši zvaničnici RS: predsednik Rajko Kuzmanović, premijer Milorad Dodik i član Predsedništva BiH iz RS Nebojša Radmanović, predsednik Srbije Boris Tadić i ministar prosvete Žarko Obradović, delegacija Izraela, kao i predstavnici diplomatskog kora i međunarodne zajednice.
Tačno u podne predstavnici verskih zajednica služiće parastos, odnosno molitvu za žrtve jasenovačkih logora, a kako je najavljeno, prvi put će učestvovati i predstavnici islamske zajednice u BiH, nakon čega će se okupljenim građanima obratiti zvaničnici RS i Srbije.
"Dan sećanja" na žrtve ustaškog genocida u NDH obeležava se povodom pokušaja proboja dve grupe od oko hiljadu zatočenika 21. i 22. aprila 1945., u čemu je uspelo samo njih 118.
NDH je proglašena 10. aprila 1941. pod pokroviteljstvom nacističke Nemačke i fašističke Italije i obuhvatala je Hrvatsku, BiH i oblast Srem sa 6,3 miliona stanovnika, od toga više od trećine Srba.
Program za "konačno rešenje srpskog pitanja" ostvarivan je u NDH po formuli "trećinu pobiti, trećinu proterati, a trećinu pokrstiti" koji je 11. juna 1941. obelodanio ustaški ministar, književnik Mile Budak.
Jedan od vidova organizovanog zločina hrvatske države, pored masovnih jama i grobnica, bili su logori od kojih je najveći i nastrašniji bio Jasenovac, formiran avgusta 1941., nazvan "srpski Aušvic".
Jasenovačko gubilište sastojalo se od pet velikih i tri manja logora od kojih se većina nalazila u jugozapadnoj Slavoniji na području Hrvatske, dok su s druge strane Save, u RS bila masovna stratišta, od kojih je najveće Donja Gradina.
Jasenovac je zvanično nosio naziv "Sabirni i radni logor", a u stvarnosti je bio logor za uništavanje nehrvata u kome su ustaše zatočene neretko klale posebno oblikovanim noževima koje su po žrtvama nazvali "srbosek" ili ubijali sekirama, maljevima, čekićima…
Unutar kompleksa "Trojka", gde se nalazila ciglana, ustaše su peći za pečenje cigle, prema nacrtima Hinka Pićilija, pretvorili u krematorijum u kome su logoraši i živi spaljivani.
Ustaška NDH je jedina u Drugom svetskom ratu držala i specijalne logore za decu kroz koje je prošlo oko 33.000 mališana, a smo u sistemu logora Jasenovac umoreno je 19.432 dece uzrasta od nekoliko meseci do 14. godina.
Procene zasnovane na izveštaju državne Komisije FNRJ za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih saveznika kao i Centar "Simon Vizental" govore da je u logorima Jasenovca skončalo oko 500.000 Srba, 80.000 Roma, 23.000 Jevreja i više desetina hiljada antifašista.
Kada su u Jasenovac, u napredovanju prema Zagrebu, ušle jedinice 21. udarne divizije Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) maja 1945. logor je bio uništen i spaljen po naređenju zapovednika Ustaške odbrane i njegovog prvog komandanta Vjekoslava Luburića zvanog Maks, kako bi se prikrili svi tragovi genocida.
Za zločin genocida u NDH, Paveliću nikad nije suđeno, čak ni u odsustvu, a ustaški ministar policije Andrija Artuković i upravnik Jasenovca Dinko Šakić, koji su se do duboke starosti uspešno skrivali s druge strane Atlantika, osuđeni su u Hrvatskoj 1986. odnosno 1989. za ratni zločin protiv civilnog stanovništva.
Tačan broj žrtava u Jasenovcu nije nikad utvrđen, prema ocenama istoričara, u cilju tadašnje politike pomirenja svih naroda i narodnosti i "bratstva i jedinstva" u bivšoj Jugoslaviji, pa je tako i genocid NDH nad Srbima, Romima i Jevrejima ostao nekažnjen.
