Odluka naroda Srema, donesena na Velikom narodnom zboru u Rumi, o prisajedinjenju Kraljevini Srbiji, donesena je na današnji dan 1918. godine.
Tog dana u Rumi je održan Veliki narodni zbor, sačinjen od izaslanika svih delova Srema, njih približno 700. Nisu bili prisutni jedino predstavnici malog dela zapadnog Srema. Zboru su naime ogromnom većinom prisustvovali Srbi, pa je i granica podele postojala po toj liniji.
Prva ličnost tadašnje skupštine Srema, i uopšte srpskog pokreta za prisajedinjenje Srbiji bio je Žarko Miladinović, ugledni nacionalni radnik, advokat iz Rume. Dr Žarko Miladinović (1862 – 1926) rodom je bio Sremac. Rođen je u Erdeviku. Školovao se u Novom Sadu, Oseku, potom u Beču.
Advokatsku delatnost u Rumi započeo je 1893. Sve vreme je u toj varošici u središtu Srema bio istaknut nacionalni radnik, kako se onda govorilo, član više lokalnih inicijativa humanog, kulturnog i nacionalnog karaktera. Pokretač je i urednik mesečnog lista “Srpska samozakonija” u čijem zaglavlju je stajalo “List za srpske narodne avtonomne stvari”.
U vreme kada su bečke vlasti krenule u masovne progone Srba 1909. godine, pokrenuvši sudski postupak poznat kao Veleizdajnički proces, među 53 uhapšene osobe bio je i dr Žarko Miladinović. Sve je na kraju okončano obustavom usled nepostojanja valjanih dokaza.
Miladinović se prevashodno, u ondašnjim okolnostima, zalagao za autonomiju Srba unutar Ugarske, po uzoru na negdašnji privilegovani status, odnosno docniju Vojvodinu obrazovanu 1848/49.
Bio je i narodni poslanik, a po ujedinjenju, u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, izvesno vreme i ministar. Testamentarno je svu imovinu darovao voljenoj Rumi.
Godine 1918. Miladinović je bio najistaknutiji borac za prisajedinjenje Kraljevini Srbiji u Sremu. Delegati koje je on uputio, odnosno Narodni odbor čiji je bio prvak, molili su u Šapcu da srpska vojska najbrže moguće pređe u Srem.
Na Velikom narodnom zboru u Rumi, pre 105 godina, 24. novembra 1918. zahtevano je neodložno ujedinjenje, odnosno stvaranje zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca pod skiptrom kraljevskog doma Karađorđević, a doneta je odluka o bezuslovnom prisajedinjenju Srema Kraljevini Srbiji.
Ujedinjenje prioritet
Na zboru je sugerisano Narodnom veću iz Zagreba da se što pre realizuje ujedinjenje odnosno obrazovanje zajedničke vlade u Beogradu.
Naglašena je međutim želja naroda Srema da ih na mirovnoj konferenciji zastupa isključivo Vlada Kraljevine Srbije.
Delegacija Velikog narodnog zbora u Rumi sutradan je u Novom Sadu predala donesene zaključke u vidu Rezolucije prvacima Velike narodne skupštine Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje, koja će progasiti prisajedinjenje Kraljevini Srbiji.
Sazivanje Velikog narodnog zbora u Rumi bilo je plod pobeda srpske vojske koje su, pored drugih uzroka, dovele do raspada Dvojne monarhije i omogućile ujedinjenje 1918. godine.
Pošto je srpska vojska 15. septembra 1918. probila Solunski front, zaputivši se velikom brzinom u oslobađanje otadžbine, usledila je, 29. istog meseca, kapitulacija Bugarske. Bugarski monarh Ferdinand je bio primoran na abdikaciju. Srbi i Francuzi su potom tukli nemačku 11. armiju kod Niša, uz znatne gubitke.
Ideja stvaranja nove nemačko austrijske linije na liniji Knjaževac Kruševac Kraljevo, nije uspela. Srbi su već 26. oktobra oslobodili Kragujevac. To je zapravo bio kraj borbene moći 11. nemačke armije. Okupatori se potom opredeljuju za povlačenje sa prostora Kraljevine Srbije. Beograd je oslobođen već 1. novembra.
Austrougarska je kapitulirala 3. novembra. Vlada Ugarske je prethodnog dana naložila svojim podanicima da polože oružje. Na čitavom prostoru dotadašnje Dvojne monarhije trajao je haos, zemlja je bila puna dezertera, takozvanog zelenog kadra, među kojim su se mnogi bavili razbojništvom. Pokreti za samostalnost posvuda su odbacivali lojalnost Beču, posebno među Česima i Slovacima, Južnim Slovenima, Italijanima, čak Mađarima, najviše, razume se Srbima. Dvojna monarhije se raspala.
Istovremeno, Srbi na prostoru Srema, Banata, Bačke, ističu srpska znamenja, slike kralja Petra, srpske zastave, razoružava se aparat propale Austrougarske, organizuje se prihvat srpskih vojnika koji se vraćaju iz zatočeništva, poziva se srpska vojska.
Srpske trupe, tokom ranog popodneva 3. novembra, prelaze u Banat. Naredba je bila zaposedanje prostora do linije Bela Crkva Vršac Temišvar.
Do tada austrougarski ulanski (formacija lake konjice) oficir Raša Krnić, srpski rodoljub, 4. novembra ubeđuje u Šapcu, u komandi Drinske divizije, da srpske trupe što pre pređu u Srem. Krnić je bio član Srpskog veća u Rumi. Pozivao je da u Rumu dođe bar 1.000 srpskih vojnika. Obavestio ih je takođe da su Rumljani zaustavili železničke kompozicije sa velikim količinama hrane pokradene u Srbiji, onemogućivši da plen bude dalje otpremljen.
Iz Šapca, iste večeri 4. novembra, srpske trupe prelazu u Srem, ulaze u Klenak, potom u Mitrovicu.
Molbe građana
Srpska vojska je Zemun oslobodila 5. novembra. Ovome su prethodile molbe građana Zemuna koji su molili u Beogradu da se što pre pređe u Srem. Četu 7. pešadijskog puka razdragano su dočekali Zemunci. Zapovednik mesta postao je pukovnik Božidar Tucaković.
Komanda Prve srpske armije prebacuje potom izviđačka odeljenja put Rume, Mitrovice, Inđije. U Mitrovici ih dočekuje srpska prethodnica pristigla iz Šapca. U Rumi je već postojala organizovana srpska vlast na čijem čelu se nalazio dr Žarko Miladinović. U toj varoši je oformljena Srpska garda, koja je obezbeđivala red i mir u tom delu Srema.
Austro nemačke trupe najvećim delom su napustile Srem tokom 5. novembra, posebno njegov južni deo. Paralelno, lokalne vlasti, odnosno novoobrazovani Narodni odbori širom Srema molile su srpske komande da što pre dođu srpske trupe kako bi bio obezbeđen red.
Tokom 7. novembra srpske trupe zaposedaju Surčin, Bečmen, Jakovo, Dobanovce, Jarak, Mitrovicu, Buđanovce, Rumu, Vrdnik, Irig, Inđiju, kreću se put Vukovara.
Prema naredbi zapovednika Prve srpske armije, od 8. novembra, Drinska divizija je određena za zaposedanja Srema, i dalje akcije put Slavonije, sa neposrednom obavezom da se posedne prostor do linije Pečuj, Osek, Bosanski Brod.
Trupe su imale naloge da pre svega obezbede red, suzbiju anarhiju koja je već godinama vlada u znatnom delu austrougarskih zemalja, potom i da obezbede, odnosno u meri mogućeg obnove, infrastrukturu, puteve, mostove, telegrafske veze.
Pretpostavljeni oficiri upozoravali su svoje podređene oficire i vojnike da dolaskom na prostor Vojvodine, Srema, Banata, Bačke, Baranje, ne dolaze kao okupatori, već naprotiv kao oslobodioci, te da ih tamo željno očekuju pripadnici njihovog srpskog naroda. Te da se otuda imaju ponašati najurednije.
Dolazak srpskih trupa tamošnji Srbi su svuda propratili nezapamćenim oduševljenjem, slavlje i gošćenje trajalo je danima. U tom smislu boravak u bogatoj Vojvodini, ispostavio se kao iznenađenje za navopridošle srpske trupe.
Konjički eskadron Dunavske divizije 9. novembra se iz Sremskih Karlovaca zaputio u Petrovaradin. U toj varošici se zbog postojanja garnizona u Petrovardinskoj tvrđavi, očekivao mogući otpor. Ozbiljnih problema međutim nije bilo. Iz Petrovaradina, ta formacija pod komandom majora Bugarskog, 9. novembra oslobađa Novi Sad.
Prvu odluka o neodložnom prisajedinjenju Srbiji, u svim novooslobođenim krajevima, doneli su te 1918. Sremci, u Rumi.
Srem je vekovima važio za središte velikog srpskog nacionalnog pregnuća, otuda i niza važnih institucija srpskog naroda, prosvetnih i crkvenih. Sremski dobrovoljački odred prilikom odbrane Beograda u jesen 1915. pod komandom majora Gavrilovića, isticao se hrabrošću. Ubedljivo najveći procenat dobrovoljaca u srpskoj vojsci sa prostora Austrougarske dolazio je iz Srema.
