Vojvodina je proslavila 104 godine od prisajedinjenja Kraljevini Srbiji, što je bilo ostvarenje vekovnog sna “prečanskih” Srba.
Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje odluku o prisajedinjenju Kraljevini Srbiji donela je 25. novembra 1918. u Novom Sadu, a taj istorijski dan se svake godine obeležava nizom manifestacija u Novom Sadu i vojvođanskim gradovima i polaganjem venaca na spomen-ploču.
Prisajedinjenje Vojvodine, kaže za “Vesti” istoričar Nebojša Damnjanović iz Istorijskog muzeja Srbije u Beogradu, ima veliki istorijski značaj.
– Tada su prvi put u istoriji krajevi severno od Save i donjeg Dunava stupili u istu državu, Kraljevinu SHS – kaže Damnjanović uz napomenu da su pre toga Srbi s tih prostora bili zajedno sa šumadijskim samo u Pećkoj patrijaršiji, koja nije bila država već crkvena oblast pod Turskom.
Sremci pre svih
Damnjanović ukazuje da su 104 godine od prisajedinjenja overile ovo zajedništvo.
– Na području Vojvodine su velike srpske znamenitosti, fruškogorski manastiri i Karlovačka mitropolija. Vreme je pokazalo da je za razliku od nekih drugih delova nekadašnje Jugoslavije, ovo izuzetno čvrsto jedinstvo – kaže Damnjanović.
Skupštinu je te 1918. godine sačinjavalo 757 poslanika iz svih delova Vojvodine u skladu s proglasom Srpskog narodnog odbora od 17. novembra koji je podrazumevao jednog poslanika na 1.000 građana. Među poslanicima je bilo 578 Srba, 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, šest Nemaca, tri Šokca, dva Hrvata i jedan Mađar. Među poslanicima je bilo sedam žena.
Skupštinu je kao najstariji poslanik otvorio prota Jovan Hranilović, a sednicu je vodio advokat dr Ignjat Pavlas. Uz njega je istaknutu ulogu imao je Jaša Tomić, koji je pročitao odluke Skupštine o prisajedinjenju Vojvodine Kraljevini Srbiji. Na zasedanju je bila i delegacija Sremaca koji su prethodnog dana pod rukovodstvom Žarka Miladinovića, na Velikom narodnom zboru od 700 poslanika u Rumi, proglasili pripajanje Srbiji.
Uzlet Novog Sada
Donete su i odluke o obrazovanju lokalnih organa uprave, a na čelo pokrajinske vlade, nazvane Narodna uprava za Banat, Bačku i Baranju, došao je dr Joca Lalošević, dok je Velikim narodnim savetom rukovodio Slavko Miletić.
Poslanici su jednoglasno bili za to da se Vojvodina prvo priključi Kraljevini Srbiji, a da potom može slediti šire jugoslovensko ujedinjenje.
Regent kralj Aleksandar proglasio je 1. decembra 1918. u Beogradu stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca koja je 1929. postala Kraljevina Jugoslavija. U skladu s novom upravnom podelom, Vojvodina je tada postala sastavni deo novoobrazovane Dunavske banovine, sa središtem u Novom Sadu, koji je u to vreme doživeo veliki uzlet.
Prirodni deo države
Da je reč o velikom događaju iz istorije, kaže za naš list istoričar Aleksandar Raković. On objašnjava da je tada zadovoljena težnja za oslobođenjem i ujedinjenjem.
– Vojvodina je prirodni deo Srbije, a i pod Habzburškom monarhijom je nosila ime Srbija. Bila je etnički deo Srbije, pa je i normalno da se prisajedinila – kaže Raković za “Vesti”.
Prava za sve
Damnjanović podseća da je uz velike žrtve 1918. godine Srbija postala država i Srba iz Vojvodine, ali i drugih naroda poput Nemaca i Mađara. Tada je, kaže, srpskog stanovništva u Vojvodini bilo oko polovine.
– Pobedio je srpska deo, skupština je donela takvu odluku, a ostalim narodima su priznata sva prava – ukazao je ovaj istoričar.
Jugoslavija na drugom mestu
Sa Skupštine u Novom Sadu upamćen je govor Jaše Tomića u kome je rekao: “Treba najpre da obučemo srpsku košulju, jer nam je bliža, a onda da se zaodenemo jugoslovenskim ogrtačem.”
On je tada istakao da Srbija ovenčana slavom iz Balkanskih i Prvog svetskog rata i balkanski delovi Austrougarske ne mogu biti ravnopravi činioci ujedinjenja.
Slobodu donela pobeda
Uvod u istorijski čin prisajedinjenja predstavljali su poslednji dani Prvog svetskog rata. Srpska vojska je sredinom septembra 1918. probila Solunski front i sa savezničkim trupama brzo prodirala na sever. Prvenstveni cilj je bio da oslobode Srbiju, ali i zemlje nastanjene Srbima i drugim Južnim Slovenima na prostoru Austrougarske. Posledica teškog vojnog poraza Centralnih sila na Solunskom frontu bilo je primirje koje su predstavnici Bugarske potpisali 29. septembra, a sledila je kapitulacija Austrougarske 4. novembra. Nekoliko dana ranije, pojedini delovi dvojne monarhije već su proglasili otcepljenje. Čehoslovačka je to učinila 28. oktobra, a dan kasnije u Zagrebu je proglašeno je formalno stvaranje Države Slovenaca, Hrvata i Srba. Srpska vojska je 1. novembra oslobodila Beograd, a 9. i Novi Sad.
Pupin nacrtao granice
Za današnje granice Vojvodine umnogome je zaslužan i velikan srpske nauke i kulture, fizičar svetskog glasa Mihajlo Pupin, koji je rođen u Idvoru u banatskoj ravnici.
Godine 1912, Kraljevina Srbija imenovala je Pupina za počasnog konzula u SAD. Tu dužnost je obavljao sve do 1920. godine. Sa te pozicije on je mnogo doprineo uspostavljanju međudržavnih i širih društvenih odnosa između Kraljevine Srbije, a kasnije i Kraljevine Jugoslavije i SAD.
Njegovo prijateljstvo sa američkim predsednikom Vudroom Vilsonom bilo je odlučujuće tokom versajskih pregovora. On je po završetku Prvog svetskog rata već bio poznati i priznati naučnik, ali i politički uticajna figura u SAD. Kada se odlučivalo o određivanju granica buduće Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, samo zahvaljujući Pupinu nije ceo Banat pripao susednoj Rumuniji.
