U nekoliko staklenih vitrina nalazi se 340 predmeta iz bronzanog doba, starih oko 3.500 godina koje mogu videti posetioci izložbe “Razotkrivanje bronzanog doba – Paulje”, otvorene u lozničkom Muzeju Jadra.
Nađeni su na praistorijskim nekropolama pod humkama na lokalitetu Paulje, u ataru sela Brezjak, smeštenom 12 kilometara jugoistočno od Loznice, gde su iskopavanja počela još krajem 19. veka, a izložba je rezultat istraživanja od 1989. do pretprošle godine. Prema rečima dr Vojislava Filipovića, višeg naučnog saradnika u beogradskom Arheološkom institutu, reč je o najbogatijoj nekropoli iz perioda poznog bronzanog doba na teritoriji celog centralnog Balkana.
Najviše nakita
– Paulje su prvo praistorijsko arheološko nalazište u istoriji Kraljevine Srbije koje je zvanično iskopavano, a to je uradio osnivač srpske arheologije, profesor Mihailo Valtrović krajem 19. veka. Godinu dana bio je na potezu između Podgorine i Podrinja i tu je, pored desetak nekropola, iskopao nekropolu Paulje. Onda je nastupila dugačka pauza koja je prekinuta 1989. godine kada je novoosnovani Muzej Jadra počeo da se bavi iskopavanjima koja traju, sa kraćim prekidima, do danas – rekao je dr Filipović.
Prema njegovim rečima, nađeni su jedinstveni predmeti kao što su velike igle, kojih ovde ima najviše od svih nekropola u Srbiji i Bosni, a naš sagovornik otkriva još detalja.
– Otkrivena je 2004. najbogatija sahrana u poznom bronzanom dobu na široj teritoriji Balkana i nađeni su brojni predmeti, pored ostalog, ogrlice, narukvice od uvijene bronzane žice, perle od ćilibara i drugo. Kako je analizom utvrđeno ćilibar koji se prvi put u bronzanom dobu javlja u nekropolama na Pauljama potiče sa Baltika, hiljadama kilometara udaljenog odavde. Verovatno su tada ljudi sa Paulja ispirali kalaj koji je ređi od zlata, a ima ga na planini Cer, i davali ga u zamenu za ćilibar i druge stvari koje su im bile potrebne – rekao je dr Filipović.
Otkriće kao podsticaj
Na izložbi se čulo da je nekropola u Brezjaku jedna od najvećih, sa najviše istraženih humki, najbogatijim i najraznovrsnijim prilozima u grobovima na Balkanu, koje su u dugom periodu tokom razvoja bronzanog doba koristili za sahranjivanje pokojnika nosioci Brezjačke kulture. U današnjoj šumi Panića zabran evidentirano je 50 humki, do sada je istraženo 48, a na tom lokalitetu istraženi su muški, ženski i dečji grobovi. Pauljama se ceo radni vek bavi autorka izložbe, Rada Gligorić, muzejska savetnica – arheološkinja u Muzeju Jadra.
– Sistemska istraživanja i iskopavanja počela su pre tri i po decenije, a svako otkriće bilo je nešto što nas je podsticalo da idemo dalje. Najviše me fasciniralo istraživanje 2000. godine kada smo radili dve humke koje su imale vrlo bogate nalaze. To je neverovatno bogatstvo sada izloženo da se posetioci upoznaju sa tim davnim periodom. Da se vidi da su ta plemena, ljudi koji su tada živeli, imali razvijenu tehnologiju, metalurgiju i rudarstvo, socijalno raslojavanje. To potvrđuju bogati i siromašni grobovi, veze sa drugim teritorijama, da je postojala trgovinska razmena što potvrđuje ovde nađen ćilibar sa Baltika – kaže ona.
Igle kao raritet
Analize u svim istraženim humkama pokazale su da je sahranjivanje obavljano spaljivanjem pokojnika, osim u dve, a taj čin obavljan je u središtu ili van humke, a ostaci sa lomače su pokupljeni i smeštani u urnu. Brojne bogate sahrane u ovoj oblasti izdvajaju ovu populaciju od kultura u susednim oblastima jer, prema dosadašnjim saznanjima, nijedan grob u susednim kulturama nema toliku količinu raznorodnih predmeta, a dugačke bronzane igle predstavljaju jednu od osobenosti lokaliteta Paulje.
Približavanje prošlosti
Izložbom u Muzeju Jadra približena je daleka prošlost, a izloženi predmeti pokazuju da su oni koji su živeli na lokalitetu Paulje imali metalurge velikog umeća koji su pravili različiti nakit čija lepota je sačuvana do današnjih dana. Inače, ovu nesvakidašnju izložbu organizuju Grad Loznica i Centar za kulturu “Vuk Karadžić” kao deo nastojanja da se, kako reče direktorka ustanove Snežana Nešković Simić, sačuva kulturna baština od zaborava, a u stalnoj muzejskoj postavci, koju treba da poseti svako ko dođe u Loznicu, značajan deo zauzima arheološka zbirka i istorijat ovoga kraja koji je imao burnu prošlost.
