Ako je tačna pretpostavka onih koji dokazuju da je crkva u Dragovoljićima dograđena i u sadašnjem obliku datira iz 17. veka ili u najboljem slučaju 18. veka, to se ne uklapa u priču o njenom zaziđivanju i skrivanju u vreme Omer-pašine godine, dakle barem 100 godina kasnije, jer bi i danas, sa svom tehnikom i moćnim mašinama teško bilo "za jednu noć" zazidati i kamenjem i zemljom prekriti i zatrpati toliku građevinu sa sve zvonikom. Ili se neka "Omer-pašina godina" desila barem dva veka ranije, ili je crkva, što izgleda logičnije, dograđena i u današnjem obliku uređena pošto je skinut kameni i zemljani pokrov s nje.
Obećanje kralja Aleksandra
Crkva je, oko toga nema dilema, nakon pohare i oštećenja koja je pretrpela u Prvom svetskom ratu, u doba austrougarske okupacije, kada je, pored ostalog, oštećen zvonik i jedno zvono odneseno, a drugo trajno oštećeno, sadašnji oblik dobila tridesetih godina prošlog veka. Tada je dobila i novo, veliko zvono, koje je 1935. godine poklonila kraljica Marija Karađorđević i tako ispunila obećanje njenog već pokojnog supruga, kralja Aleksandra, koji je, kao što je poznato, ubijen u Marselju 9. oktobra 1934. godine. On je prilikom posete Dragovoljićima kao prapostojbini predaka, verovatno 1932. godine, kad je pred crkvom video razbijeno i uništeno zvono i čuo ko je to učinio, obećao da će obezbediti novo.
U nekadašnjem Arhivu Jugoslavije i danas se čuva akt br. 970 od 2. septembra 1935. godine upućen iz kancelarije "Njenog veličanstva kraljice Marije" upravniku dvora "Njegovog veličanstva kralja": "Shodno Najvišem nalogu čast mi je dostaviti priloženu molbu Mišovića Brajana (jedan od viđenijih Dragovoljića toga vremena, prim.B.S), pod P. Broj 4184/35 za pomoć za crkvu u Dragovoljićima na dalji postupak. Njeno Veličanstvo Kraljica blagovolela je narediti da bude obaveštena o načinu rešenja molbe…" A priča o crkvi u Dragovoljićima nije potpuna bez sveštenika koji su ovde služili bogu i narodu, posebno onih koji su i činom i životom obeležili vreme, cele vekove istorije i crkve i sela. Među njima prvenstvo svakako pripada porodici Popović, nesumnjivo najpoznatijoj, možda i najstarijoj u Dragovoljićima, velikom rasadniku i žilištu znamenitih duhovnika, koji su se vekovima smenjivali u dragovoljskoj crkvi: – Biće da je neka božja promisao privukla ovu glasovitu svešteničku lozu u Dragovoljiće – veli profesor dr Milo Mrkić. – Njihovim dolaskom selo je dobilo duhovne pastire za ponos, jer se za njih vezuje sve što je značilo progres, čast i dostojanstvo, od primjera čojstva i junaštva do korijena prve pismenosti u selu. Dovoljno je istaći ono što kazuje živo predanje: od 23 generacije, 23 izdanka ove plemenite svešteničke loze, nijedan nije umro prirodnom smrću – svi su, od Kosova pa sve do 1917. godine, stradali i žrtvovali se čuvajući i štiteći zublju slobode i svoje vjere pravoslavne…
Po predanju, rodonačelnik Popovića bio je savremenik Nemanjića, koji su sagradili dragovoljsku crkvu, "80 godina pre Kosovskog boja", i po svemu sudeći je poverili na čuvanje upravo njemu, odnosno bratstvu koje se od njega razvilo. Stoga se opravdano veruje da je njihovo ognjište, "Volat Popovića", staro koliko i dragovoljska crkva (nekada su i Volat i crkva bili pod zaštitom države kao kulturno-istorijski spomenici). Sa tog ognjišta je, nesumnjivo, za nekoliko vekova poteklo više od 20 sveštenika. Oni nisu samo nosili krstove i svešteničke odore nego se laćali i ljutih jatagana i predvodili narod u stalnim bojevima za slobodu, protiv nepravde i tiranije, i uglavnom i ginuli u tim bojevima. Pesma veli: "Dvades i tri sveštenika, Njihova je kuća dala, Čuvajući srpsku vjeru, Za spas srpskih ideala…" A da gotovo niko od njih nije umro prirodnom smrću, u krevetu, potvrđuju i ovi stihovi: "Na ovome žrtveniku, Popovića mučenika, Ubjena su stoljećima Dvades i tri sveštenika…" Svaki iole stariji meštanin Dragovoljića i oni koji se interesuju i čuvaju tradicije sela, na izust će nabrojati barem desetak imena sveštenika iz "dinastije" Popovića. Spominju prvo Mihaila i Milovana, pa opet Mihaila koji je poginuo "u Dugi krvavoj", na zloglasnom Petnjem brdu, u boju sa Turcima. I pop Drago je poginuo u borbi sa Turcima na Tari, baš kao i pop Radovan i pop Pavle na Lukavici, odnosno na Konjsku.
|
Sestra i osmoro braće U narodnom predanju i pjesmi hadži Radovana Bećirovića Trebješkog stoji da je bilo osam brata Vojinovića, da je Milica bila sestra jedinica među osam brata. Do danas, međutim, stoji dilema da li je baš bilo osam Vojinovića, odnosno da li su sve to bila rođena braća, jer Milan Peković, recimo, u svojoj knjizi doslovce piše: "U vrijeme austrougarske okupacije Crne Gore od 1916. do 1918. godine, istaknuti komiti i neustrašivi borci za slobodu bili su Radojica Lučin Vujinović, Mihailo Lučin Vujinović, Nikola Neđeljkov Vujinović i Miloš Neđeljkov Vujinović…"
Najpoznatiji komita Najpoznatiji komita iz Dragovoljića bio je Stanko Ivanović, zvani Sabak, a iz Župe Radojica Vojinović i njegova braća. Milan Peković u svojoj knjizi uporno insistira na prezimenu Vujinović umesto Vojinović, ali svi ovovremeni Župljani koje sam pitao tvrde da su oni odvajkada Vojinovići. |
Filip je pao od turske ruke u Gračanici, a Dragutina su "bacili pod gomilu" u Nikšiću. Jedan od poslednjih koji je na svom vratu osetio brid sablje turske bio je pop Simo Popović kojeg spominje i narodna pesma o zidanju bedema turskog oko Nikšića: "Posijeci, pašo, najprvoga, popa Sima iz Dragovoljića…" Najtragičniju sudbinu je ipak doživeo već spomenuti pop Milovan Popović, sinonim stradanja Dragovoljića u Prvom svetskom ratu, koji je ljubav prema slobodi i otadžbini, ponos i dostojanstvo platio svojom, ali i glavama četiri sina. U vreme velikog austro-ugarskog pogroma koji je usledio nakon okupacije Crne Gore 1916. godine, kada su desetkovani stasali i za rad sposobni muškarci i oterani u zloglasne logore smrti u Mađarskoj, Austriji, Čehoslovačkoj… ni više Dragovoljića i Župljana nisu savili kičmu i predali oružje već su se odmetnuli u komite i povezali sa drugim komitskim grupama, prvenstveno sa Rovčanima i Moračanima. Te dosta brojne grupe komita (po nekim podacima u jednom trenutku ih je u Crnoj Gori delovalo oko 1.000) vremenom su počele da predstavljaju ozbiljnu smetnju švapskoj vojsci i žandarmeriji, koja nije više mogla bez zazora i strepnje da vršlja i zlostavlja stanovništvo, posebno ne u nepristupačnim predelima severne Crne Gore.
Gorski osvetnici
Sve njihove postaje u tim krajevima su bile u neprekidnoj opasnosti od komita, u nekoj vrsti opsade, pa su stalno pojačavane, a terorom nad gladnim stanovništvom, hapšenjima komitskih porodica i jataka i slanjem u lokalne logore (najpoznatiji i najozloglašeniji je svakako bio logor Vuksan Lekić kod Tuzi) širen je strah u narodu i komitima upućivana jasna poruka šta ih čeka. Oni se, međutim, nisu samo sklanjali i bežali pred švapskim poternim odeljenjima, već stalno vrebali prilike da likvidiraju ozloglašene vakmajstore i zlotvore, od kojih su mnogi govorili srpski jezik. Radilo se o oficirima i vojnicima koji su bili pretežno sa područja današnje Hrvatske i Bosne, mobilisani i potom odano služili bečkom caru. Bilo je među njima i Srba. Bilo je, naravno, i onih – i ne samo Srba – koji su se našli i služili u austro-ugarskoj vojsci, ali nisu terorisali narod, a neki su potajno držali i veze sa komitima i čak im direktno pomagali, hranom, oružjem, lekovima, ili ih na vreme obaveštavali da se sklanjaju kad bi na njih krenula potera ili im negdje bila postavljena zaseda.
