Boga je nemoguće ubiti!

Hadži Marko Vujičić

Episkop moravički Antonije, vikar patrijarha srpskog i starešine Podvorja Srpske pravoslavne crkve u ruskoj prestonici, nedavno je objavio kapitalno delo “Pravoslavna Moskva” u kom je na upečatljiv način opisao oko 1.000 hramova i 14 manastira ovog grada. U razgovoru za “Vesti” vladika Antonije ističe da je pravoslavni narod – kako ruski tako i srpski – u svim epohama delio istu sudbinu sa svojim svetinjama hramovima – manastirima, čudotvornim ikonama, svetim moštima…

Šta je na vas ostavilo najjači utisak dok ste prikupljali podatke o crkvama i manastirima Moskve?

– Istražujući i iščitavajući letopise moskovskih svetinja, skoro za sve su bili ključni određeni događaji, koji su ostavili veliki trag u njihovoj bogatoj istoriji. Podjednako, to su bili periodi izgradnje, obnove, uređenja i bogatstva – ali i teške godine rušenja, stradanja, pljačke i uništenja mnogih hramova i manastira. Počevši od najezde Tatara, napada litvansko-poljskih odreda, francuske armije i nemačke vojske – u kojima su Rusi uvek odvojevali pobedu; preko prirodnih katastrofa i nedaća – zemljotresa, požara i kuge; pa sve do smene dinastija i unutrašnjih podela, među kojima je i najveća pošast u vidu komunizma. Sve to je i te kako uticalo na to da je samo jedan deo iz bogate duhovne riznice Ruske crkve uspeo da se sačuva do našeg vremena, kojeg smo svi mi svedoci. Moskovske svetinje – bilo da su u pitanju građevine ili predmeti – predstavljaju jedan živi organizam koji nije mogao biti imun na mnogobrojne političke i prirodne fenomene, kao što to nije mogao i sam ruski narod. Istorijsku sudbinu – kakva god ona da je bila, jednako su delili i Moskovljani i njihove svetinje.

Čudotvorna ikona

Koja priča je bila najupečatljivija i zbog čega?

– Mnogo je primera vezanih za moskovske svetinje i čudotvorne ikone, na osnovu kojih se možemo uveriti kako se Božja sila u nemoći pokazuje. Jedan od njih se tiče čudotvorne ikone Presvete Bogorodice Bogoljubske-Moskovske, čiji se original čuva u našem hramu Svetih apostola u Podvorju SPC u Moskvi. Po predanju, ikona je nastala po želji ruskog cara Petra Prvog Velikog, a proslavila se po tome što su pred njom mnogi Moskovljani bili isceljeni od kuge koja je 1771. zahvatila Rusiju. Iako su kapelu i hram gde se ikona nekada nalazila komunisti uništili, Božjim čudom ona je preživela i našla trajno utočište u Petropavlovskom hramu. Takođe, izdvojio bih i čuveni Hram Hrista Spasitelja. Reč je o spomen-hramu posvećenom pobedi Rusije nad Napoleonom 1812. Hram, koji je građen skoro 44 godine za vreme vladavine četiri ruska cara, uništile su 1931. komunističke vlasti, kako bi na njegovom mestu bio izgrađen “Dvorac sovjeta”. Na svu sreću, do realizacije ovog projekta nije došlo. Godine 1990. pokrenut je projekat obnove svetinje. Građen po identičnom projektu kao i prvobitni, završen je za nepunih deset godina. To nam svedoči o snazi i vaskrsenju pravoslavlja u Rusiji.

Nalik na Srpsku, i Ruska crkva je bila pod udarom komunizma. Može li se napraviti paralela?

– Neosporiva je činjenica da je pravoslavni narod – u svim epohama delio istu sudbinu sa svojim svetinjama. Sve ono što se događalo na tlu Rusije nakon Februarske i Oktobarske revolucije 1917, u manjoj ili većoj meri se nešto kasnije odigralo i u mnogim – ako ne i u svim slovenskim zemljama. Prva na meti komunista bila je Pravoslavna crkva – njene svetinje, sveštenstvo i verni narod. Zabrana javnog ispovedanja vere, progonstva, tamničenja i ubistva sveštenoslužitelja, konfiskacija crkvene imovine, uništavanje hramova i manastira – sve to je ubrzo postala svakodnevica u nemilosrdnom sovjetskom režimu. Iako fizički udaljeni i vremenski distancirani, svi komunistički i socijalistički pokreti su koristili identične represivne metode, sa jednim jasnim ciljem: “Ubiti Boga da bi se postalo bogom.”

Zaceljena rana

Nažalost, pravoslavlje se i danas nalazi na udaru politike. Kako se odbraniti od tih nasrtaja?

– Mešanje politike u crkvena pitanja nije ništa novo. Crkva je jedina institucija, ili bolje rečeno živi organizam, koji je uspeo da istraje tokom više od dve hiljade godina. Za to vreme, na svetskoj pozornici su se odigrali mnogi događaji, pojavili i nestali mnogi zavojevači, koji – iako su to želeli, nisu mogli da naude samoj Crkvi. Bilo je prilika kada je vlast (politika) činila dobro Crkvi – kao što je slučaj sa slobodom hrišćanstva (Milanski edikt 313), ili kada je pak nanosila zlo – stradanje i gonjenja od rimske vlasti ili komunista u novije vreme. Crkva je u svakom tom sukobu civilizacija uvek izlazila kao jedini pobednik, što svedoči o njenoj snazi i istini koju ona zastupa i propoveda. Dakle, odbrana se zasniva na istini i veri u Vaskrslog Spasitelja sveta i svih ljudi dobre volje.

Davanjem tomosa Makedonskoj pravoslavnoj crkvi, SPC je pokazala da joj je stalo do sabiranja pravoslavnog sveta.

– Jedna od najvećih i najbolnijih rana u pravoslavlju – bar kada su u pitanju naši prostori – svakako je bio višedecenijski raskol sa MPC – Ohridskom arhiepiskopijom. Hvala Bogu, zahvaljujući mudrosti i pre svega strpljenju predstavnika obe crkve – patrijarha srpskog Porfirija i arhiepiskopa ohridskog Stefana, ova rana je zaceljena i uspostavljeno je jedinstvo u Gospodu Isusu Hristu. Nažalost, ovakvih ili sličnih primera u pravoslavlju je danas mnogo.

Šta za vas predstavlja ponovno kanonsko jedinstvo sa MPC – Ohridskom arhiepiskopijom?

– Verujem da ne postoji niti jedan Srbin ili Makedonac – osim možda onih koji imaju zle namere, a i takvih, nažalost danas ima među nama – koji ne dele radost jedinstva pravoslavlja na prostorima Severne Makedonije, drevne Ohridske arhiepiskopije. Sve što je bilo ostavljeno je iza nas, jer je jedino tako i moguće ostvariti dijalog, obnoviti narušeno jedinstvo i uspostaviti zajednicu. Upravo ovih dana Njegova svetost patrijarh srpski Porfirije je boravio u ponovnoj poseti Makedonskoj pravoslavnoj crkvi. Na svakom mestu bio je dočekan sa radošću i propraćen aplauzom lokalnog stanovništva. Mislim da time šaljemo jaku poruku svima onima koji imaju sličan problem koji smo do pre nešto više od mesec dana imali i mi, a koji je – kao što smo to videli, i te kako moguće rešiti i prevazići.

Zahvalnost cara Ivana Groznog Svetom Savi

U knjizi otkrivate da se među freskama nalaze i srpski svetitelji. Na koji način i zašto su se naši sveci našli u ruskim crkvama?

– Slikovito svedočanstvo i neizbrisivi svedok viševekovnih iskrenih odnosa između dva bratska slovenska naroda – srpskog i ruskog, nalazi se u srcu grada Moskve, u Arhangelskom hramu moskovskog Kremlja, nekadašnje rezidencije careva i patrijaraha ruskih. Sredinom 17. veka, freske iz vremena cara Ivana Groznog su bile u veoma lošem stanju, zbog čega je car Aleksej Mijlovič naredio da se ponove. U izradi novog ikonopisa učestvola su 92 ikonopisca, koje je za taj posao odabrao znameniti zograf Oružane pala Simon Ušakov. Karakteristi fresaka na zidovima Arhanlskog hrama, kako u vreme cara Ivana Groznog, tako i u doba cara Alekseja Mihajloviča, bilo je prikazivanje likova svih knezova čiji se grobovi nalaze u hramu, uključujući i one, koji su, kao protivnici velikokne텾evske vlasti, za to bili kažnje smrću. Zanimljivo je da se među freskama na severoistočnom stubu nalaze i likovi Svetitelja Save, Prepodobnog Simeona Mirotočivog i Svetog kneza Lazara. Jedini svetitelj, čiji je lik dva puta naslikan u hramu, upravo je Sveti Sava, ponovljen u oltaru. Car ga je očigled naročito poštovao, smaajući da ga je Sava molitveno čuvao od smrti pred pobesnelim silama bojarskog “meždusobija”, dok je Ivan još bio dete. O tome svedoči i činjenica da je, po proglašenju za cara 1574, Ivan Grozni dao blagoslov da se izradi desetotomni ilustrova letopis istorije sveta, pod nazivom “Licevoj svod”. Veliki deo u četvrtom tomu ove istorioafije sveta, posvećen je Svetom Savi. Među bogatim ilustracijama u knjizi se nalazi i genealogija dinastije Nemanjića, kao i opis Kosovskog boja. To je, na određeni način, bio dug cara Ivana prema Svem Savi, jer ga je njegova baka po majci, Ana Jakšić (udata Glinska), vaspitala pričama o svetorodnoj lozi Nemanjića. Pored toga što je bogato darivao manastir Hilandar, car Ivan je u Moskvi ustupio zemlju i za osnivanje Podvorja ovog jedinog srpskog manastira na Svetoj Gori.

Bratski narodi

Koliko Rusi uopšte poznaju istoriju Srbije, odnosno naše crkve?

– Radeći kao predavač u Moskovskom pravoslavnom univerzitetu Svetog Jovana Bogoslova u Moskvi, a poslednje četiri godine obavljajući dužnost dekana Filozofsko-bogoslovskog fakulteta u gore pomenutom Univerzitetu, imao sam priliku da se lično uverim u to kako ruski studenti odlično poznaju – kako svoju, tako i istoriju ostalih slovenskih zemalja. Njihovo interesovanje za prilike i situaciju koja se poslednjih decenija odigrala na prostorima gde vekovima živi naš narod, najbolji je pokazatelj kako Rusi cene i poštuju nas Srbe. Na Moskovskom državnom univerzitetu M. V. Lomonosova postoji više katedri i istraživačkih centara posvećenih istoriji, umetnosti i jeziku Južnih Slovena. Takođe, u posebnom višetomnom naučnom projektu Ruske pravoslavne crkve pod nazivom “Pravoslavna enciklopedija” – u čijoj izradi sam imao priliku da učestvujem, obuhvaćene su i teme koje se tiču Srpske pravoslavne crkve i uopšte istorije i kulture srpskog naroda. U izdanju ruske izdavačke kuće Poznanje, nedavno je izašla moja knjiga koja govori o odnosima dve crkve, u svetlu mnogih događaja koji su obeležili period između 1944,kada je došlo do oslobođenja Beograda, pa sve do 1950, kada se upokojio srpski patrijarh Gavrilo (Dožić), što je još jedan skroman doprinos odnosima bratskih slovenskih naroda.

Liturgija pomirenja

Bili ste prisutni u Hramu Svetoga Save na Vračaru kada je služena “liturgija pomirenja”.

– Svi koji su iskreni u svojim namerama, samo mogu da se raduju jednom ovakvom događaju, kojeg smo svi mi postali svedoci! Setimo se samo svih onih naših prethodnika i srodnika koji više nisu sa nama, a koji bi se sa nama podjednako radovali isceljenju rane na Telu Hristovom. Liturgija pomirenja je uistinu postala liturgija koja će ući u istoriju i večnost, i svako ko je tada bio prisutan treba biti ponosan što je osetio delić nebeske atmosfere i anđeoske radosti u svom srcu.

Masovna ubistva

Kada je za Rusku crkvu bilo najteže?

– Od momenta ubistva ruske carske porodice 17. jula 1918. godine, slobodno možemo reći da su nastupili teški dani velikih iskušenja za Rusku pravoslavnu crkvu. Godine 1928. otpočeta je masovna akcija aktivnog gonjenja Crkve, koja će svoj vrhunac dostići u periodu između 1929. i 1930. Samo na području grada Moskva bilo je uništeno 414 hramova – među kojima se našao i saborni Hram Hrista Spasitelja. Nedaleko od sela Drožino u Leljinskom rejonu Moskovske oblasti nalazi se izvesni “Butovski poligon”, mesto na kom su se vršile masovne egzecije nevino osuđenih žrtava staljinističkog režima. Prema podacima koji su postali doupni tek nakon 1989, u periodu od 1930. do 1950, tamo je streljano na desetine hilja ljudi. Samo od avgusta 1937. do oktobra 1938, broj ubijenih je iznosio neverovatnih 20.761. Među žrtvama se nazi i 374 sveštenoslužitelja Ruske pravoslavne crkve, od episkopa, preko sveštenika, pa sve do čtečeva. Još jedno stratište se nalazi na teritoriji Sveto-Danilovog manastira u Moskvi, gde je1930. bio organizovan tzv. Izolator Narodnog komesarijata unutrašnjih poslova SSSR, za decu bez staranja i maloletne prestupnike. Izolator je korišćen isključivo kao logor za decu čiji su roditelji streljani na pomenutom Butovskom poligonu. Po naročitom naređenju, braća i sestre, ali i deca koja su se međusobno poznavala, morala su da se razdvoje. U ovom Izolatoru deca su bolovala, umirala i tu su i sahranjivana. Kao svedočanstvo na ovaj zločin, podignuta je spomen-kapela u kojoj su pohranjene kosti najmlađih žrtava komunističkog režima.