Ove godine se obeležava 75 godina od kraja Drugog svetskog rata, a Muzej istorije Jugoslavije iskoristio je ovaj značajni jubilej da beogradskoj publici predstavi pravo blago kroz izložbu fotografija “Tanjug javlja, rat je završen”.
Radeći na obradi foto-arhiva kustosi pre neku godinu registrovali su dve arhivske kutije pune rolnica negative “lajka” formata. Trebalo je da prođu meseci istraživanja dok nije ustanovljeno o kakvom se blagu radi. Ukupno 905 rolnica crno-belih negativa sa oko 25.000 snimaka koje su u periodu od 1944. do 1947. godine snimili fotoreporteri Telegrafske agencije Nove Jugoslavije (Tanjuga). Digitalizacija kompletnog materijala oživela je likove, mesta i predele snimljene u periodu kada je Jugoslavija oslobađana četvorogodišnje okupacije i započinjala svoj život kao nova, socijalistička federacija. Zahvaljujući nastavku istraživanja, danas je moguće većinu ovih fotografija smestiti u odgovarajući istorijski kontekst, poznati su akteri na njima, vreme i mesto snimanja i događaji o kojima svedoče.
Odakle ovaj vredan materijal u Muzeju istorije Jugoslavije?
Iste 1947. kada je snimljena i poslednja fotografija ove serije, osnovan je kabinet maršala Tita, u kome je ustanovljeno i odeljenje štampe sa foto-odsekom, sa glavnim ciljem snimanja i praćenja maršala. Foto-službi su očigledno bile potrebne i fotografije Tita nastale pre osnivanja kabineta, pa je logično da su ih potražili u Tanjugu, koji je bio državna novinska agencija.
Preuzeli su čitav segment, ali ga nisu selektovali. Upravo taj segment sada se nalazi u muzeju gde posetioci kroz fotografije mogu da dožive atmosferu tog turbulentnog perioda srpske istorije.
Zabeležene aktivnosti Josipa Broza predstavljaju samo deo ove kolekcije, i to manji. Objektivom fotoreportera Tanjuga Petra Obradovića, Branka Savića i Isaka Koena zabeleženi su najvažniji društveno-politički događaji tog perioda: skupštinska zasedanja, posete stranih delegacija, partijske konferencije, politički mitinzi, parade i defilei povodom državnih praznika.
S druge strane u više fotoreportaža beležene su aktivnosti poput rada na obnovi saobraćaja, raščišćavanju ruševina, rada bolnica i dečjih domova, života u pojedinim selima… Mogu se pratiti i brojna kulturna dešavanja, ali i obnova sportskog i fiskulturnog života, kao i reportaže sa prvih fudbalskih i košarkaških utakmica u oslobođenom Beogradu, moto-trka…
Kroz selekciju slika iz 1945. posetioci mogu da vide i dramatične scene završnih borbi za oslobođenje zemlje, najvažnije momente dovršetka političke revolucije, opsežne zahvate na obnovi zemlje i normalizaciji života, sveprisutnih ožiljaka i posledica rata, ali i početak institucionalizovanog rada na stvaranju novog, socijalističkog čoveka.
Fotografije nam kao izvor vremena u kome su nastale šalju poruku o tome kako je izgledala Jugoslavija u mesecima koji su neposredno prethodili oslobođenju i mesecima koji su potom usledili.
Prvi dani slobode u Beogradu
Jedan od autora izložbe Radovan Cukić objašnjava da su prvi dani slobode u Beogradu predstavljeni sa tridesetak fotografija.
– O njihovom ekskluzivitetu svedoči i to što je od čitavog izloženog seta fotografija samo jedna objavljena. Bilo je to na naslovnici prvog broja “Politike”, posle oslobođenja. Jedna od najzanimljivijih jeste i slika dečaka u uniformi kako pokušava da uspostavi vezu – priča Cukić, skrećući pažnju i na set fotografija koji obrađuje odlazak jugoslovenske dece na oporavak u Bugarsku:
– Od marta do oktobra 1945. oko 12.000 dece palih boraca, izbeglica, onih iz siromašnih porodica, poslato je na oporavak. I to je bila najveća akcija na planu socijalne zaštite u socijalističkoj Jugoslaviji. Ta priča ima i svoj politički aspekt. Bugarska je u Drugom svetskom ratu bila na strani Nemačke i Italije, da bi u završnoj fazi promenila stranu. Kako bi se delimično iskupila, primila je veliki broj jugoslovenske dece – ispričao je Cukić.
Dijanina deca
Posebnu pažnju privlači set fotografija dece koja na sebi imaju džakove i limene pločice sa brojevima. Reč je o srpskim mališanima iz logora koji su dovedeni u Sisak avgusta 1942. godine. To su takozvana deca Dijane Budisavljević, koje je uspela da spasi sigurne smrti.
Lajka sve videla
Foto-aparat Lajka bio je dovoljan foto-reporteru Tanjuga Branku Saviću da ovekoveči prelomne trenutke. Profesionalni fotograf koji je završio Agfinu foto-školu u Nemačkoj i radio u očevoj foto-radnji na Terazijama, posle oslobođenja Beograda dobija angažman u Tanjugu. Odmah biva poslat na front da prati poslednje borbe za oslobađanje zemlje i JNA.
“Čuju se topovi… Kapije Jasenovca i leševi”, piše u svom dnevniku Savić, inače prvi foto-reporter koji je ušao u Jasenovac i te do sada neviđene fotografije su izložene, kao i slike oslobađanja Zagreba, slavlja na ulicama, zarobljenih nemačkih oficira…
