Memorijalnim defileom Pobeda sloboda, od hotela Moskve do Palate Albanija na Trgu Republike, 20. oktobra obeležena je godišnjica oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu. Trideset pitomaca Vojne akademije, nosilo je replike zastava brigada koje su učestvovale u bici za Beograd, a predstavnici Subnora slike svojih predaka koji su, 77 godina ranije na gradskim ulicama vodili žestoke borbe i izvojevali slobodu posle 1.287 dana okupacije. Vence na grobove slobodilaca položili su predstavnici Vlade, Grada Beograda, Vojske Srbije, kao i predstavnici ambasada Rusije, Belorusije, Azerbejdžana, Jermenije, Subnora i drugih udruženja.
Oslobođenje Beograda jedna je od strateški najznačajnijih bitaka na Balkanu u Drugom svetskom ratu. Beogradska operacija 14. oktobra 1944. godine ušla je u završnu fazu. Sa Avale, partizani i vojnici Crvene armije, predvođeni Pekom Dapčevićem i maršalom Fjodorom Tolbuhinom, krenuli su u ofanzivu ka centru prestonice. Tih dana na gradskim ulicama vođene su žestoke borbe o kojima i dan-danas svedoče rupe od metaka i gelera na pojedinim starim zdanjima. Nemci su pružali silovit otpor, a svedočenja savremenika potvrđuju da se ginulo za svaku kuću i svaku zgradu.
Nemačko uporište u palati Albanija dominiralo je gradom, budući da je bilo smešteno u tada najvišoj zgradi u Beogradu, visokoj 53 metra. Tokom rata u palati se nalazilo sedište nemačke poluvojne građevinsko-tehničke organizacije Tot, koja je upravljala logorom na Ušću. U zauzimanju ovog nebodera učestvovali su borci 1. proleterske, 8. crnogorske udarne i 1. ličke proleterske brigade. Među borcima 8. crnogorske udarne brigade bio je i dvadesetdvogodišnji Miladin Petrović, rodom iz valjevskog kraja. Kad su počele ulične borbe i Miladinova jedinica nadirala ka centru grada, pred njim se pojavila skojevka Mirjana Mitrović i dala mu veliku zastavu sa petokrakom. On joj je obećao da će je istaći na najvišu zgradu u Beogradu.
– Na palatu Albanija – rekla je devojka.
– Na palatu! – prihvatio je Miladin Petrović i nastavio put sa svojim ratnim drugovima navodi se u zborniku sećanja “Osma crnogorska NOU brigada”.
Prema sećanjima generala pukovnika Peka Dapčevića opisanim u knjizi “Za Beograd”, 19. oktobra predveče Miladin sa još šestoricom dobrovoljaca pod žestokom vatrom kreće ka najvišoj zgradi u Beogradu. U palatu su uspela da uđu samo njih trojica. Mitraljeskim rafalima i ručnim bombama krče put do sedmog sprata. Odatle, do jedanaestog, Miladin nastavlja sam. Preko leševa nemačkih vojnika, ranjen, izlazi na vrh zgrade i ističe zastavu. Osvajanjem palate Albanija bio je otvoren put prema Kalemegdanu i u jutarnjim satima, posle snažne artiljerijske pripreme, oslobodioci jurišaju u tom pravcu, oslobađaju širi reon oko železničke stanice, privode kraju borbe na Čukarici… Tog 20. oktobra 1944. Beograd je bio slobodan. Miladin Petrović, mladić koji je istakao simbol slobode, nije stigao da joj se raduje. Iako postoje različite verzije kako je okončan njegov život, najverovatnija je da je poginuo dva meseca kasnije hrabro se boreći na Sremskom frontu.
Sećanje na dane u kojima je oslobađan Beograd obeležavano je decenijama, ali je potom utihnulo. Pre nekoliko godina obeležavanje ovog datuma ponovo je počelo gradskom manifestacijom Dani slobode, koja nizom kulturnih događaja i svečanosti spaja dva datuma oslobođenja 20. oktobar 1944. (Dan oslobođenja u Drugom svetskom ratu) i 1. novembar (Dan oslobođenja u Velikom ratu).
Učitelj spasao Savski most
Beogradski učitelj Miladin Zarić tokom Drugog svetskog rata živeo je u Karađorđevoj ulici 69. Dok su trajale borbe za oslobođenje grada, primetio je sa svog prozora kako Nemci miniraju Savski most. Kada je nakon nekoliko dana borbi u blizinu došla sovjetska vojska, a glavnina nemačkih trupa se povukla, Zarić je 20. oktobra ujutro izašao iz skloništa i pronašao grupu vojnika Crvene armije. S njima se uputio ka mostu, međutim, pošto je samo on znao položaj detonatora i žica, sam se popeo na most, uzeo ašov koji je ležao kraj jednog mrtvog nemačkog vojnika i njime prekinuo detonatorsku žicu koja je već bila zapaljena.
Kavkaski orah kao živi spomenik
Jedini kavkaski orah na Balkanu raste na Avali i iznikao je iz groba nepoznatog vojnika Crvene armije, koji je kao i mnogi vojnici sa Kavkaza, u džepu nosio orah kao amajliju i podsetnik na rodni kraj. Nakon što je sahranjen iz njegovog krvavog šinjela počeo je da klija novi život. Kavkaski orah rešio je da nikne i tako simbolično obeleži mesto na kom neznani junak počiva. Ovom drvetu ušao je u trag Branimir Gajić, nezavisni istraživač koji se bavi istorijom Beograda. Živi spomenik oslobodiocima Beograda i danas raste u jednom dvorištu u avalskom naselju Beli Potok.
