– Očuvanje istorijskog pamćenja je moralna obaveza svakog naroda. Događaji i dešavanja na ovim prostorima nekako su skrajnuti u istoriji Srba, pisani često puta na marginama smatrajući se nevažnim i monotonim, kao što je i banatska ravnica. Da je potrebno pristupiti pisanju istorije Srba u Banatu govori i to što su oni, iako u vazalnom odnosu, oružjem sačuvali svoju slobodu, teritoriju, jezik i veru. Pod Turcima u Banatu nije bilo nijedne džamije, niti je ijedna porodica prodala svoju pravoslavnu veru i prešla u islam, kao što je to slučaj u Bosni, Crnoj Gori, pa i jugozapadnoj Srbiji – kaže za "Vesti" Dušan Baštovanov, 72-godišnji mašinski inženjer u penziji, rođen u Dragutinovu, današnjem Novom Miloševu.
Podseća kako su Turci potpuno zavladali Banatom nakon katastrofalnog poraza velike srpske bune, kada je, 10. jula 1594, oko 30.000 Sinan-pašinih askera, u odlučujućoj bici pod Bečkerekom porazilo ustaničku vojsku od 5.000 boraca, od kojih je jedva tri stotine uspelo da se spase.
– Oni su tada razorili i zauzeli i bečkerečku tvrđavu i isekli njene na smrt rešene branioce, pa pomorili i popalili Bečkerek. Još nedeljama, kotrljale su se odsečene srpske glave po popaljenim sokacima varoši. Do temelja je spaljen i manastir, kaluđeri nabijeni na kočeve, a jedini koji se spasao, u teškom jadu je zapisao: "Turci plene Bečkerek i iskorenjuju sve što srpsko ime nosi" – objašnjava naš sagovornik.
Posle pobede Eugena Savojskog 1716. i izgona Turaka iz Banata, a posebno posle potpisivanja Požarevačkog mira dve godine kasnije, počinje nova epoha u životu banatskih Srba.
– Banatski Srbi će prvi među svim Srbima zametnuti i izgraditi građanski stalež i iskoračiti u evropski način života. Uvek kroz borbu za opstanak i očuvanje svog nacionalnog identiteta, za svoj jezik i veru, kroz borbu protiv mađarizacije i katoličenja, manjina u okruženju ogromne većine, maleno ostrvo pravoslavlja u beskrajnom podivljalom okeanu koje preti da ga proguta. Oni ne samo da su umeli da pustare i močvare pretvore u plodni žitorodni Misir, već će postati punopravni građani Evrope, tako što će, na teškom mukom stečenom imetku, graditi kulturu i školstvo.
Baštovanov podseća da su Srbi u Banatu, uz trgovački i privredni prosperitet, ispred svih drugih Srba iskoračili i školstvom, pa je tu rođen Dositej koji je svekolikom srpskom rodu doneo prosvećenost i Evropu. Uz njega je srpski Banat izrodio i jednog Steriju koji je, baš kao i Dositej, prešao preko Dunava i u Srbiji osnovao prvo Društvo srpske slovesnosti, kasniju Srpsku akademiju nauka i umetnosti, Narodnu biblioteku, muzej i pozorište.
– Kultura u istoriji srpskog korpusa ne može se pominjati i bez Paje Jovanovića, Uroša Predića, Teodora Pavlovića, Save Tekelije, Miloša Crnjanskog, autora "Seoba", i mnogih drugih velikana rođenih u srpskom Banatu priznatom i granicama obeleženom i krvlju zalivenog 1848. i 1849. godine.
Dušan Baštovanov sve ovo u knjizi oslikava kroz život tipične srpske banatske porodice, one u kojoj svaka na tom prostoru može da se prepozna, nižući poglavlja po imenima njihovih članova. Todor, Simeon, Marija, Milan. Imena poznata, naša, srpska, ponavljaju se, prenose i oplemenjuju istoriju celog jednog naroda.
Nemanjićka tradicija
– Banatski Srbi nikada nisu zaboravili ko su i šta su. Svoju junačko-epsku psihu, stečenu i čuvanu uz gusle kroz mitove i stare plemenske običaje, svoj veseljački folklor, osavremenili su gradskim pesmama koje su po bidermajerskim salonima pevali uz klavire. Ali, nisu prestali da budu oni isti Srbi koji su, uz neprestana nova doseljavanja, na tlu Banata bili nastavljači nemanjićkih tradicija i urezivali u istorijsko pamćenje svoga roda i jezika reči trajnog značenja, uvek težeći ka objedinjavanju svih srpskih zemalja – kaže Dušan Baštovanov.
