Albanci zatiru tragove svetinje

Živojin Rakočević

U specijalnoj, zaštićenoj zoni kod manastira Dolac u opštini Klina, u Metohiji, kosovske vlasti grade put. Iz radova na proširenju puta Priština–Peć koji su do sada izvedeni vidi se da će se oni nastaviti kroz specijalnu i zaštićenu zonu, a ona se prostire 50 metara oko manastira i ostataka srednjovekovnog utvrđenja. U internim izveštajima međunarodnih organizacija govori se da je radove nemoguće sprovesti, a da se ne uđe u parcele koje pripadaju Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

Proširenje puta Priština–Peć, na deonici selo Kijevo – selo Dolac, jeste projekat koji je mogao da zaobiđe ovu svetinju, ali o tome očigledno nije vođeno računa, pa su na pitanja, opet međunarodnih činovnika, iz opštine Klina odgovorili da je za radove odgovorna centralna vlast u Prištini i da lokalne vlasti nisu upoznate s eksproprijacijom i radovima. U izbegavanju odgovora i igrama oko nadležnosti, zbog nezakonitih radova ugrožavanja svetinje i objekata Srpske pravoslavne crkve, jedino ona nije kontaktirana, a samo se od nje mogla dobiti dozvola za bilo kakve radove u specijalnoj zoni uspostavljenoj za crkve i manastire međunarodnim i lokalnim zakonodavstvom, uključenim u ustav Kosova.

Iz crkvenih izvora i iz međunarodne zajednice „Politika” saznaje da je Eparhija raško-prizrenska odmah reagovala i „izrazila zabrinutost međunarodnim predstavnicima zbog izgradnje puta kroz specijalnu zaštićenu zonu oko manastira Dolac. Jasno je da će zbog proširenja puta biti potkopani ostaci tvrđave i ovog zakonom zaštićenog srednjovekovnog manastira i lokaliteta”.

Fotografišemo iz prokopane zemlje i buduće trake puta koja vodi ka manastirskim kulama. Vozač kamiona trubi. Pored zapuštene manastirske staze nabacano smeće.

Nekoliko kilometara dalje prema Peći nalazi se selo Grebnik i u njemu devet povratničkih porodica, kroz čija imanja prolazi ovaj put. Iako je tamo urađen plan eksproprijacije, četiri porodice još nisu dobile nikakvu nadoknadu ili obeštećenje.

Čitav ovaj kraj sa selima Dolac, Grebnik, Drsnik, Kijevo, Mlečane kao centralnu tačku imao je manastir Dolac, koji se nalazi na samom ulazu u plodnu ravnicu Metohije. Duže od 800 godina predstavlja duhovno, kulturno i nacionalno središte ovog kraja.

Ovu svetinju mnogo je voleo patrijarh Pavle. Reč je o jednostavnoj građevini na povisokom brdu, opasanoj debelim zidovima, koja se pominje još 1198. godine u poveljama Simeona Nemanje. Sve do konačnog pada pod Turke Dolac je metoh manastira Hilandar. I jedan i drugi posvećeni su prazniku Vavedenja Presvete Bogorodice. Uprkos vremenu, promenama vlasti i razaranjima, u crkvi su se – sve do fatalnog miniranja 1999. godine – sačuvala tri sloja živopisa. „Sveta Petka i Sveti Lazar, iako istrvenih lica, čuvali su plemenitost lakog osnovnog crteža postavljenog snažnim okernim i sivim tonovima na krečnoj podlozi”, zapisao je o prvom sloju slikarstva manastira Dolac akademik Gojko Subotić. Sveti Lazar je ličnost iz Jevanđelja i vaskrsao ga je Gospod Isus Hristos, a ovaj, sasvim retki portret, na zidovima Dolca povezuje se sa likom srpskog kneza Lazara, koji je postradao nešto pre nastanka ove freske. Istaknuti sveštenici u Prvom i Drugom svetskom ratu čuvali su i sačuvali narod i svetinju. Još se pamti prota Vasilije Bačkalov i njegov veliki trud da sačuva narod i svetinju u doba komunizma.

Sada se sa ruševina hrama Vavedenja Presvete Bogorodice vidi srpsko povratničko selo Dolac, gotovo bez zvukova i pokreta. S druge strane kompleksa čuju se teški kamioni i buka. Negde između, na istočnom zidu svetinje, između metalnih patrljaka i sagorelog katrana, velika zmija je ostavila svoju košuljicu.

„Prvi put vidim ovo. Zmija se presvukla”, kaže Staša Tošić Lazović. Nesigurno stoji, na jednom od najlepših vidikovaca, gleda prema Studenici Hvostanskoj, prema mestima Košu i Osojanu – tamo se po njenom stricu, narodnom heroju, Radošu zove jedina srpska osnovna škola u celoj oblasti.

Iako je sve gomila izlomljenog kamenja, obrisa zidova, fragmenata boja na komadima otpalog maltera i tragova sagorelih sveća koje se pale na mestu gde je nekad bio oltar – ovde se gotovo sve zove po Srbima. Izgleda da su to imena i sveće iznad osam vekova molitava i neprekinutog života. Žute kapljice sa njih na pločama su male voštane suze na ovom zidu molitve, plača i istorije.