Raspoloživi arheološki podaci iz starog veka svedoče da se samo Srbi izdvajaju od ostalih Slovena. Istraživanja ranih srpskih naselja na Dunavu otkrila su kuće, ognjišta ili peći potpuno nepoznate u drugim, slovenskim naseljima. Srbi su se, od ostalih Slovena, razlikovali po mnogim osobinama – zapisao je putopisac i istoričar Masudi.
Naselja su im bila raštrkana, staništa su, po pravilu, nadzemna, sa ognjištima. Za spremanje hrane bila je osobena upotreba sača (vršnika), uz crepulju i lonce. Grnčarstvo se odlikovalo i specifičnim ukrašavanjem, a privreda se oslanjala na stočarstvo, pa su zborna mesta, igrišta, bila na vrhovima brda i planina. Sa stočarenjem su povezane česte seobe.
Pogrebni obred je obuhvatao podizanje pogrebnih mogila, gromila. Pokojnici su spaljivani, a pepeo je prosipan u reke, jezera, ponore ili more. Zahvaljujući ranom pokrštavanju, u nekim krajevima su sahranjivani, uz prigodan hrišćanski obredi – pokazuju monaški grobovi iz Tvrdoša, Kamenog, Šipova ili u Pljevi.
Prateći trag grnčarije, načina građenja utvrđenja i vrste korištenja staništa, Srbi su se, iz predela oko Beča, u rimskom Noriku i oko ušća Morave, raseljavali prema Labi i delovima rimske Dalmacije – pokazuje raspored njihovih gromila. Gromile na prostoru između Drvara, Grmeča i Konjica, te iznad Herceg Novog, oko Durmitora, Pljevalja, Bijelog Polja i u dolini Zete vezuju se za Srbe doseljene sa Karpata. Ostave novca nađene u dolini Neretve, kod starog grada Narone i na Majsanu, ukazuju na trasu naseljavanja iz Panonije. Široka upotreba sačeva na prostoru cele rimske severne Ilirije posredno svedoči o prisustvu Slovena posebno Srba.
Stigli i u Dalmaciju
Na doseljavanje Srba i Slovena sa Dunava u Pomorje ukazuju i brojni ulomci grnčarije – lonci ukrašeni nizovima višestrukih talasa, uokvireni vodoravnim snopovima, izvedenim češljem. Takve ukrase – navodi arheolog Đ. Janković – u jugoistočnoj Evropi primenjuju samo Srbi. Ovako ukrašeni lonci rasprostranjeni su od Pomoravlja do Krke, na Gradini u Raškoj, u Cimu kod Mostara, Livnu, Glamoču, kod Knina – sve do Ptuja, Austrije i u Češkoj, pa do južnih predela Visle i Labe.
Prvi podaci, koji posredno svedoče o Srbima u dalmatinskim predelima, odnose se na Odoakarova osvajanja i naseljavanje oko 200.000 Alana. Kasniji latinski izvori Srbe nazivaju Slovenima, što su oni, zbog izrazitog mešanja i prihvatali. U zapisima dubrovačkog, kotorskog i ulcinjskog arhiva, Srbi su Sklavi, a ponekad se nazivaju Rašanima. Latinski pisari, sa srpskih srednjovekovnih dvorova, imenicu Srbin prevode kao Sloven. Pod tim imenom Srbi se pominju u pisanim izvorima iz sedmog veka. Za Franke, Sloveni su Srbi i njihovi "Anali" ih beleže u velikom delu Dalmacije. Navode i Gačane iz Hercegovine kao dominantno srpsko pleme. Postoje i pisani izvori o Srbima iz Zete.
|
Srbi mnogo pre Slovena Na Balkanu se slovensko ime pominje više od pet vekova posle srpskog. Rimljani i Sloveni su se upoznali preko Germana. U rimskim izvorima, oni se zovu Venedima, prema germanskom imenu Vinidi. U Saskoj i istočnim Alpima, Germani su Slovene zvali Venedima i Vindima. Poreklo i značenje ovog imena nije poznato, a sami Sloveni ga nisu upotrebljavali. S druge strane, Germani su slično nazivali Kelte i Rimljane – Valhima. Fredegar u svojoj "Hronici", oko 650. godine, Vinide i Vende naziva Slovenima i povezuje ih sa Srbima. On piše da je knez Samo otišao Slovenima, koji se nazivaju Vinidi". Istočnik plemena Episkop iz Majnca, umro 775. godine, tvrdi da u zemlji Slavonskoj, pod ingerencijom nemačkih careva, žive Sloveni zvani Venedi. Dobrovski piše: "Kad sravnimo dva dosta verna izvešća o Slovenima u šestom veku, Jornanda i Prokopija, odmah ćemo videti da su Vinidi i Spori – Srbi, glavna imena jednog te istog naroda – Srpskog." Anonimni bavarski letopisac, oko 819, ili 880. godine, piše: "Srbi, čije je zemlja, država tolika da su iz nje svekoliki slovenski narodi proizišli i svoje poreklo, kao što sami kazuju, od Srba dovode." |
"Ljetopis popa Dukljanina" za Srbe beleži naziv Morovlasi, "Crni Latini". Po Albertu Fortisu, Morlaci sebe nazivaju Vlasima, što znači "ugledni, moćni, kao što Sloven znači slavan". Konstantin Jireček kaže da su Murlaci, Murlaki, stanovnici kopna od Velebita do Bara, a Morovlasi u predelima između Huma i Neretve. Za Dubrovčane, Morlaci su bili slični Vlasima – slobodni ljudi koji su, povremeno, za njihov račun, ratovali i obavljali druge, rizične i opasne, poslove. Shodno rečenom, zemlju Morovlaha iz "Ljetopisa" treba tražiti zapadno od Dubrovnika, gde su živeli Srbi, u oblasti Neretve, gde se na celoj teritoriji koristio naziv Maronija. Da se Morlaci mogu izjednačiti sa Srbima, ukoliko pratimo pridev "crni", vidi se iz dela cara Konstantina "O ceremonijama" u kojem se pominje "arhont crnih Magra imenom Serbotion, Serban". Indikativno je da B. Ferjančić, prevodeći tekstove Konstantina Porfirogenita, izbacuje delove u kojima se spominju srpski arhonti: Zaboga, Porfirogenit piše o južnim Slovenima! Reč je o srpskim vladarima-arhontima u oblasti Kavkaza, gde su Srbi jasno izjednačeni sa "Magra paidia", što bi moglo značiti "arhont Srba zvanih crna omladina". Ovo se može shvatiti u značenju prostog naroda, zavisnog od vlastele. Po svoj prilici, nazivi Morovlah i slični u prevod sa srpskog su "crni Vlasi", ‘prosti Vlasi", što je Dukljanin zapisao kao "crni Latini".
Srbi i sa Kavkaza
Već smo istakli da se, kao najraniji stanovnici Srbije, etnički i narodnosno formirani, spominju u istoriji moćni i ratoborni Tribali. Tribalima antički istoričari imenuju plemena Skita, Trako-Skita, Sigina ili Singa i, ponekad, Trako-Kimbera, Agatirsa-svetih Tirsena, koji naseljavaju erdeljsku ravnicu. Sve njih Herodot svrstava u azijske Sauromate (Sarmate, Srbe). Oni se, od 12. veka pre n.e, naseljavaju i učvršćuju na prostoru današnje Srbije. Herodot opisuje dve srpske reke: Angros, zapadnu Moravu, sa Ibrom i Brongos, i južnu i sjedinjenu Moravu.
Morava je sarmatski naziv i izveden je od imena za more i Moranu, božanstvo smrti koje obitava u vodi, prisutno u mitologiji svih Srba i Slovena. Prostor oko obeju Morava zvao se Tribalikon, tribalska ravnica. Tribale je pokorilo keltsko pleme Skordiska.
Posle rimskih osvajanja, jedan predeo na zapadu Bugarske zvao se Trebalija. Glavni gradovi i utvrđenja Tribala bili su Singedon, na mestu današnje beogradske tvrđave, Kapedun, današnje Užice, Nesas – Niš, Dostinik, Prijepolje i Bela Palanka. Od svetih mesta, gde su se upražnjavali kultovi, treba pomenuti Trebinje i utvrđenu gradinu na vrhu Trebevića, iznad Sarajeva, koja arheološki nije ispitana ni do današnjeg dana!
Na Rajni i Dunavu, Rimljani su, privremeno, zaustavili seobu naroda, koja je počela početkom prvog veka. Iranski pastirski i konjanički narodi, sa crnomorske stepe, polako su se pomicali na zapad. Poslednji su bili Sarmati – plemena Anta, Jaziga, istočnih i zapadnih Alana, Roksolana i Aorsa, to jest Arsa ili Raša – koji su naseljavali prostore od Dona do Volge. Sarmati se, u novoj eri, prvi put spominju u antičkim spisima, kada su zaposeli ravnicu između Dunava i Tise, u doba cara Klaudija.
Istoričar Plinije Stariji za mnogobrojna sarmatska plemena kaže da su Srbi, Serri, Serrei, dok će ih geograf Ptolomej pravilnije nazvati Serboima, kako su sami Alani sebe nazivali. Plinije ih još spominje na Azovskom moru, dok Amijan Marcelin jedan deo Karpata naziva Srpskim planinama (Montes Serrorum), gde su naseljeni tzv. kavkaski Srbi.
Ispočetka, osvojena zemlja činila je jednu veliku geografsku celinu, rimsku provinciju Ilirik, koja se prostirala od reke Raše u Istri, do obala Save na severu, sa velikim gradovima Siskom i Mitrovicom, a na istoku obuhvatala Čačak, Gradina, planinu Rudnik, gradić Viminacijum, Kostolac, i Kosovo Polje.
