SEĆANjE NA SRBE LOGORAŠE U KANADI

Stotinu spomenika širom zemlje

(TREBALO BI DA IDU SVE ČETIRI PRILOŽENE FOTOGRAFIJE)

x Stotinu spomen-ploča postavljeno je istovremeno u 59 kanadskih gradova od istočne do zapadne obale, kako bi se obeležila stogodišnjica stradanja interniraca

U Muzeju srpskog nasleđa u Vindzoru i na imanju crkve Svetog Đorđa u Nijagari otkrivene su spomen-ploče u znak sećanja na internirane Srbe koji su među 9.000 emigranata iz Austrougarske početkom Prvog svetskog rata bili zatvoreni u radne logore širom Kanade. Stotinu spomen-ploča postavljeno je istovremeno u 59 kanadskih gradova od istočne do zapadne obale kako bi se obeležila stogodišnjica stradanja interniraca. U ovoj sramnoj, a sakrivenoj epizodi kanadske istorije, o kojoj su “Vesti” pisale, uhapšeni su i u radne logore sprovedeni Ukrajinci, njih 5.000, kao i Mađari, Nemci, Rumuni, Česi, Slovaci, Hrvati, a među njima, koliko se do sada zna, oko 300 Srba. Najveći broj Srba koji su u Kanadu stigli iz BiH, Like, Slavonije i sa Korduna bio je zatvoren u Kapuskasingu, logoru na severu Ontarija.

ŽMEĐUNAS:Prve ratne mere
U Vindzoru je otkrivanju spomen-ploče prisustvovalo stotinak članova srpske zajednice, kao i predstavnici lokalne uprave i univerziteta u ovom gradu. Prisutne su pozdravili predsednik komiteta Muzeja srpskog nasleđa Ana Dube, Petar Dobrić, predsednik CŠO Gračanica, kao i gradonačelnik Vindzora Edi Francis. Istaknuto je da se stradanje interniraca ne sme zaboraviti jer je to istorijska lekcija o neophodnosti tolerancije i poštovanja građanskih i ljudskih prava i sloboda u svim okolnostima. Spomen-ploču su otkrili doživotni počasni predsednici Srpske narodne odbrane Bora Dragašević i Milorad Gaćeša i predstavnik SNO u Vindzoru Blažo Brković. Draga Dragašević, potpredsednik SNO i bivši član, u ime srpske zajednice, Kanadskog komiteta za priznanje interniranja u toku Prvog svetskog rata govorila je o akciji interniranja, te istorijskom kontekstu te žalosne epizode u kanadskoj istoriji. Pročitan je i eskpoze dr Marina Mandreša koji se bavi istraživanjem stradanja interniraca Srba i Rumuna u kanadskim radnim logorima. Organizovana je i izložba fotografija i dokumenata koji slikom i rečju govore o periodu koji je u Kanadi poznat kao period “Prve ratne mere”. Draga Dragašević sa zadovoljstvom ističe da je sav trud i napor uložen da se dostojanstveno obeleži stradanje Srba interniraca u radnim logorima vidljiv u odlično organizovanoj izložbi, lepo posećenom događaju i atmosferi pijeteta i poštovanja prema njihovom stradalništvu i sećanju na muke u novoj domovini. “Kanada je primenjivala duple standarde prema Srbima emigrantima tokom I svetskog rata. Oni koji su došli iz Srbije i Crne Gore smatrani su saveznicima i nisu hapšeni. Oni koji su stizali sa pasošem Austrougarske su hapšeni i odvođeni u radne logore gde su u izuzetno lošim uslovima, po hladnoći i gladni teško radili”, ističe naša sagovornica.

ŽMEĐUNAS:Čuvar Sveti Đorđe
Na Nijagari, spomen ploča koju su otkrili Aco Pantelić, predsednik SNO i Đorđe Jerić, potomak internirca Nikole Jerića, postavljena je pored ulaza u crkvu Svetog Đorđa na crkvenom imanju. Prisutnima su se obratili Aco Pantelić, Denise Matejk, predsednica crkvenoškolske opštine Sveti Đorđe i Sveti arhangel Mihailo, Đorđe Jerić; gradonačelnik Nijagare Džim Diodati i pokrajinski član parlamenta Vejn Gejts. Sveštenik Dejan Obradović održao je pomen internircima, a Joca Mrmak pročitao je ekspoze Drage Dragašević i Marina Mandreša o malo poznatoj i neopravdanoj akciji interniranja od pre 100 godina. Organizovana je, takođe, i izložba dokumenata i fotografija koje svedoče o stradanju interniraca. Marin Mandreš danas u Srbiji istražuje arhive kako bi dobio što jasniju sliku o Srbima koji su početkom 20. veka emigrirali u Kanadu, i koji su internirani. Mnoštvo podataka je izgubljeno, preživelih više nema. Ipak, ovom akcijom, nazvanom “Projekat Sto”, podignuta je zavesa ćutanja. Organizatorima otkrivanja spomen-ploča u Vindzoru i na Nijagari ambasador Republike Srbije Mihailo Papazoglu poslao je pismo podrške u kome se naglašava da su ove komemoracije dokaz da nikada nije kasno da se nauči i na druge prenese lekcija iz istorije.

Gorana Gligorević

Jedini Srbin sa Nijagare

Na grob Nikole Jerića u Nijagari, dede strica Đorđa Jerića starijeg, jednog od najpoznatjih i najbogatijih Srba u ovom delu Kanade, položen je venac koji je najpre bio položen na spomen-ploču. Nikola je, po dosadašnjim saznanjima, jedni internirani Srbin sa područja Nijagare. Uhapšen je u decembru 1914. i odveden u logor Kapuskasing na severu Ontarija. Oslobođen je dve godine kasnije, a 1917. bio je sekretar ogranka SNO u Nijagari. Umro je 1935. godine. Pretpostavlja se da je on doveo Paneta Jerića, Đorđevog oca na Nijagaru. On mu je, veruje se, i podigao spomenik. Do početka istraživanja o internircima današnji Jerići nisu bili upoznati sa sudbinom svoga pretka. Sada je, eto, i njegov grob otkriven, a njegovo ime i sudbina ostaje u sećanju Srba sa Nijagare.

Očevo svedočanstvo

Olga Marković, kći Bože Markovića, predsednika SNO, osnovane 1916, koga je angažovao tadašnji konzul Kraljevine SHS Antun Seferović da ode u Kapuskasing i pomogne pri oslobađanju Srba interniraca, o ovom događaju pisala je u knjizi “Srbi u Kanadi” iz 1965. godine, na osnovu teksta njenog oca o otme, objavljenog u “Glasu Kanade” 1938. Tako su sačuvane važne činjenice o radnom logoru u kome su zatočeni bili i Srbi.

Kobna ironija

Ukrajinka Meri Manko je kao dete odvedena u radni logor, gde su postojala dva kampa za žene i decu. Ona nije zatražila izvinjenje ili nadoknadu, nego samo da sačuvamo uspomenu na njihovu patnju. A posledice su bile užasne: porodice rasturene i skrajnute u društvu, imnovina oduzeta, a internirci na radu iskorištavani do iznemoglosti. – Ironija svega bila je u tome što je Kanada zapravo bila pozvala imigrante iz Austrougarske da dođu i pomognu razvoj zemlje! U pismu iz 1916. godine tadašnji američki konzul je potvrdio da su internirci došli u Dominion kao mirni emigranti koji poštuju zakon. Godinu po završetku Prvog svetskog rata, 1919, Božidar Marković u ime SNO pomogao je oslobađanje Srba zatočenih u Kapuskasingu, a moguće je da su neki od njih i sahranjeni na tamošnjem groblju – istakla je između ostalog Draga Dragašević u svom ekspozeu.