Pojedini crnogorski istoričari, a naročito neki koji se javljaju u novije vreme, hteli bi po svaku cenu da knjazu Danilu skuju mnogo veću krunu od glave koju je maleni Zeko Stankov uistinu imao. Oni bi, pošto-poto, da u senku ovog rastom i stasom ubedljivo najmanjeg vladara koji je ikada sedao na crnogorski presto, stave sve one ostale, čak i rodonačelnika dinastije sa Njeguša, njegovog imenjaka, vladiku Danila i Svetog Petra, da i ne govorimo o njegovom prethodniku Njegošu, kojeg, izgleda, još samo “Gorski vijenac” i književno delo čuva i brani da kao vladar sasvim ne potone u zaborav.
U tim nastojanjima i dokazivanjima da Crne Gore ne bi ni bilo da se na njenom tronu nije pojavila gorostasna vladarska figura prvog knjaza iz dinastije Petrovića, uporno se pokušavaju negirati ili relativizovati njegova zlodela ili pravdati višim državnim interesima. Pri tom se pozivaju i u prvi plan isturaju ponajpoznatijeg i ponajautoritativnijeg među njima, barem po titulama i zvanjima, akademika Branka Pavićevića.
Spaljena sela
Jer, za razliku od njegove prvobitne ozbiljne studije o knjazu Danilu, u poslednjim godinama života i stvaranja i on je napravio vrtoglavi zaokret pa poharu Kuča naziva “kučkom aferom”, iako se radilo o genocidnom pokolju nejači i nedužnih, nezapamćenom u crnogorskoj istoriji ni u vremenima najezda najvećih turskih zulumćara i osvajača. I za njega je to bila “nužna” krvava akcija, a krivicu baca na Kuče zato što nisu ustuknuli i kleknuli na koljena pred silom vojvode Mirka, što je “plahovitom i prijekom vojvodi Mirku” bilo dovoljno da izda zapovijest o upotrebi sile. Pavićević, istina, ponavlja o 200 ubijenih i pustoši koju je napravila vojska vojvode Mirka, o 13 spaljenih sela, 800 opljačkanih kuća, 4.000 gra sitne i krupne stoke koja je oterana iz Kuča…
Ovog smera je i već pomenuta knjiga Momčila Šaletića “Ubiše knjaza”. On uporno pokušava da Crnoj Gori, malenoj, siromašnoj, zaostaloj i nepriznatoj državi, zaturenoj u balkanskim gudurama i besputima, prida značaj daleko veći od onoga koji je objektivno imala. Taj ram mu je očigledno neophodan da stvori sliku o velikom vladaru koji je zaseo na njen tron polovinom devetnaestog veka i počeo “da ostvaruje svoj san o slobodnoj, prosvećenoj, zakonima uređenoj, ekonomski ojačanoj, međunarodno priznatoj Crnoj Gori”.
Dakako, ove visokoparne reči i ocene, neophodne su kao kulisa iza koje se mogu skloniti svi zločini koje je na tom “evropskom putu” počinio knjaz Danilo. Samo tako se može dokazati da su bile neophodne sve one nevine žrtve, ljudi koji su ubijani za uvredljivu reč, najmanju neposlušnost, poklana đeca, žene i ubogi starci, spržena i poharana sela i cela plemena, razorene crkve i groblja – da je to cena koja je morala da se plati, kao da u istoriji nije od iskona poznato da ništa nije ni sveto ni dugoveko ako je nastalo silom, ognjem i mačem, ako su mu temelji cementirani nevinom krvlju.
Šaletić, istina, konstatuje da je “surova” vladavina knjaza Danila ostala upamćena, “naročito u sredinama koje su davale veći otpor njegovoj politici (Bjelopavlići, Piperi, Kuči)…”
Bezdušni atentat
“Jedan od najtežih grijehova – piše dalje Šaletić – koji se uporno stavlja na Knjaževu savjest, kao dokaz njegove ‘bezobzirnosti i svireposti’ je i takozvana ‘pohara Kuča’ 1856. godine.”
Vrhunac, ipak predstavlja direktno i sasvim otvoreno Šaletićevo pravdanje zločina knjaza Danila:
“Danilovi obračuni sa pojedincima i grupama koje su davale otpor njegovim vladarskim potezima (među kojima su, svakako posebno bila opasna ona nekrštena deca iz Kuča i njegovi maloletni sestrići sa Orje Luke, prim. B. S), bili su javni, precizno locirani i jasno obrazloženi (naročito je javan bio podmukli, bezdušni atentat na brata od tetke Stevana Perovića Cucu, koji se ni u Carigradu nije mogao skloniti i sakriti od knjaževe pakosti i mržnje, prim. B. S). Čitava Crna Gora je tačno znala ko je i zašto kažnjen, iako su oko mnogih takvih događaja pravljene vrlo vješte naknadne konstrukcije i mistifikacije (zaista, primjera radi, veliku ‘mistifikaciju’ predstavlja to što, recimo, Kuči neće ni danas da povjeruju velikom vojvodi Mirku koji je priznao da je pogubio samo 50 Kuča već još broje grobove i veruju Marku Miljanovu da je bilo pet puta više žrtava, prim. B. S).
“Knjaz je, van svake sumnje, prije svih epiteta koji mu se mogu dati, nosio epitet reformatora, koji je Crnoj Gori otvorio put međunarodnog priznanja na Berlinskom kongresu, osamnaest godina poslije njegove smrti”, kaže Šaletić.
Šaletić očigledno umišlja da sem njega niko drugi ništa ne zna iz istorije; da ne zna šta se sve zbivalo, kakvi su se procesi odvijali u Evropi i svetu tokom tih osamnaest godina devetnaestog veka posle smrti knjaza Danila; da je u tom periodu na crnogorskom prestolu sedeo i pismeniji i mudriji i lukaviji vladar od knjaza Danila, njegov sinovac knjaz Nikola, kojem su u jedra snažno duvali, ne stričeva slava i zasluge, već moćni vetrovi podrške velikih evropskih sila i slabljenje zavojevača s Istoka, koji je, nakon pet vekova, izdisao na Bosforu. Uostalom, zar za to nije najubedljiviji dokaz to što gotovo nijedna od značajnijih evropskih država nije pokazala, najblaže rečeno, preteranu žalost kad je iz Kotora stigla vest da na prestolu pod Lovćenom više ne stoluje knjaz Danilo?
Skandalozna tvrdnja
“Kučka afera je pokazala lokalnim administrativno-upravnim zajednicama crnogorske države mjeru relativne samostalnosti do koje se moglo ići i odredila granicu preko koje se nije smjelo prelaziti… Vlast nije mogla tolerisati pobune jer nijedna državna organizacija to ne dopušta; svaka se vlast služi kaznenim mjerama, to joj pravo ne može niko oduzeti, ali u primjeni sile vlast proistekla iz naroda nije trebalo da upotrebljava pretjeranu prinudu (naglasio B. S): A knjaz Danilo je to, po pravilu, činio. To je, uostalom, imao prilike da nauči i od svog prethodnika” – zaključuje akademik Pavićević.
