Žiri obrukao vladiku Rada
Ime Cetinjanina Milorada Popovića naći će se na mramornoj ploči u Njegoševoj Biljardi među imenima dobitnika najvećeg književnog priznanja na balkanskim prostorima, koje nosi ime ovog crnogorskog vladara i nenadmašnog pesnika i mislioca, jer je internacionalni žiri procenio da od 21 kandidata lovorike ove godine pripadaju Popoviću za roman "Čovjek bez lica".
Propali bokser
Ne ulazeći u stručnost žirija, njegove kriterijume i neupitno pravo da vaga i sudi po sopstvenom uverenju, ne ulazeći ni u to da li je jedan po obrazovanju polupismeni čovek, nekadašnji transportni radnik u Obodu, redar sa sportskih priredaba i neuspešni bokser, svojim književnim delom zista dosegao zvezdane visine dosadašnjih laureata Njegoševe nagrade, Mihaila Lalića, Miroslava Krleže, Meše Selimovića, Branka Ćopića, Blaže Koneskog, Oskara Daviča, Josipa Vidmara, Desanke Maksimović, Borislava Pekića, Dobrice Ćosića, Stevana Raičkovića, Matije Bećkovića, ili u novije vreme Mirka Kovača, Tomaž Šalamuna ili Miljenka Jergovića, odmah po objavljivanju imena najnovijeg dobitnika i naslova knjige za koju je dobio nagradu, i prosečno pismeni i obavešteni čitaoci su zapazili da je naslov nagrađene knjige istovetan naslovu već dobro i odavno poznate knjige mnogo poznatijeg autora od Milorada Popovića.
Reč je o knjizi "Čovek bez lica" Markusa Volfa, prevedenoj i objavljenoj u Zagrebu 2004. godine, gde je 12 godina kasnije, pod istim naslovom, objavljen i roman Milorada Popovića.
Ko je Miša Volf?
Markus Johanes Volf, zvani Miša, sin Jevrejina Fridriha Volfa, lekara, pisca i člana Komunističke partije Nemačke, rođen je 1923. godine u Berlinu, a već 1933. pred naletom sumraka nacizma sa porodicom beži u Švajcarsku, a odatle preko Francuske u Sovjetski Savez, gde ga na elitnim školama još u ranoj mladosti pripremaju za obaveštajca. Kao radijski novinar, on se već 1945. godine vraća u Nemačku, odnosno u sovjetsku okupacionu zonu i jedno vreme pod lažnim imenom radi kao novinar. Pored ostalog, kao žestoki antinacista, izveštavao je i sa znamenitog Nirnberškog procesa. Četiri godine kasnije vraća se u Moskvu i jedno vreme radi kao konzul u istočnonemačkoj ambasadi, a onda se ponovo vraća u Istočnu Nemačku i aktivno učestvuje u stvaranju službe istočnonemačke državne bezbednosti u kojoj će 1956. godine postati i direktor spoljne obaveštajne službe.
Teško je, zaista, poverovati da niko od članova žirija koji su činili Makedonac Bogomil Đuzel (predsednik), Ivan Lovrenović iz Bosne i Hecegovine, Rusanka Japova iz Bugarske, Dušan Šarotar iz Slovenije, Jovica Aćin iz Srbije, Miljenko Jergović iz Hrvatske i Vlatko Simunović iz Crne Gore, nije zapazio tu, najblaže rečeno, neprijatnu i neprimerenu "podudarnost", odnosno da je Popović, jednostavno, narodski rečeno, ukrao naslov za svoju knjigu. Da nad knjigom "u zvezde okovanom" i svrstanom uz rame jedne, recimo, "Lelejske gore", "Derviš i smrt" ili "Vreme smrti", stoji sumnja da je u naslovu - plagijat!
Volf krio identitet
Volf je decenijama bio poznat samo kao "čovek bez lica"- piše pored ostalog na zadnjoj korici njegove knjige - jer nijednoj zapadnoj tajnoj službi nije uspelo da ga fotografiše i otkrije njegov identitet. Markus Volf, uspešni lider obaveštajne službe DDR-a, iznosi u ovoj knjizi prvi put svoju ličnu priču. U godinama posle Drugog svetskog rata - u eri hladnog rata - izgradio je jednu od najboljih tajnih službi u istočnoj Evropi, službu koja je imala svoje ljude na ključnim položajima u vladi Savezne Republike Nemačke i NATO-u. Afera s njegovim špijunom Ginterom Gijomom 1973. bila je presudna za pad nemačkog kancelara Vilija Branta. Rušenjem Berlinskog zida i urušavanjem socijalističkog sistema u Evropi 1989. godine, Volfova obaveštajna služba nestaje sa scene zajedno sa državom kojoj je služila. Volf piše otvoreno o svim važnim događajima, o svojim uspesima, ali i porazima, o sjaju i bedi špijunskog posla.
O delu
O knjizi Milorada Popovića "Čovjek bez lica", Zagreb, 2016, piše da je u pitanju "epopeja o ljudima za koje znamo da su tu oko nas, ali o kojima ne znamo ništa, osim da o njima i njihovim procenama zavise vladari i sudbine naroda, u širokom zamahu od crnogorske vlade u emigraciji u Italiji nakon Prvog svetskog rata do naših dana", da je Milorad Popović "ocrtao istoriju prevara i prevrata, vere i nevere, ličnih tragedija, velikih herojstava i još većih izdaja..."
Pokopali kulturu
Usledila su i brze reakcije na odluku žirija za Njegoševu nagradu: "Na tužnu vest iz crnogorske kulture", veli, pored ostalih, Milun Zogović, poslanik opozicionog Demokratskog fronta, "koja je danas i definitivno pokopana, da je, između ostalih, nakon književnih veličina, kao što su Ćopić, Davičo, Lalić, Krleža, Selimović, Pekić... dosad visoku, a sad poništenu Njegoševu nagradu, dobio i Milorad Popović sa svojim preskromnim književnim atributima, vladika Rade se sa lovćenske visine grohotom nasmijao kako li ga sve brukaju njegovi potomci i režimski montažeri nagrada za nigde i ništa..."
Žarko Dragićević, predsednik nevladine organizacije Kuća umjetnosti, pak, otvoreno sumnjiči članove žirija poimenično da su na ovaj način nagradili Popovića kao predsednika Udruženja nezavisnih crnogorskih književnika, njegovog Kulturnog foruma i glasila ARS, sa kojima godinama tesno sarađuju.
Svi napori zapadnonemačke i drugih zapadnih obaveštajnih službi da identifikuju i domognu se "čoveka bez lica", kojeg godinama niko nije uspeo da snimi, ostali su bezuspešni. Naprotiv, on je uspevao da sve zapadne špijune obrlati i vrati ih natrag da otuda za njega rade i špijuniraju svoje šefove i nalogodavce. Poznat je, recimo, slučaj Rajnera Rupa koji je punih 12 godina iz sedišta NATO-a iz Brisela u Istočnu Nemačku slao najpoverljivija dokumenta i ostao neotkriven sve do 1993. Da se i ne govori Ginteru Gijomu koji se domogao stolice pomoćnika tadašnjeg nemačkog kancelara Vilija Branta, kojeg će to, kao što je poznato, koštati kancelarske stolice kad je obelodanjena delatnost njegovog pomoćnika.
No, našao se ko će i Volfu doći glave: Verner Stiler je okrenuo ćurak, prebegao u Zapadnu Nemačku i odneo oko 20.000 stranica mikrofilmovanih dokumenta. Među njima i jednu Volfovu fotografiju kako bi ceo svet potom konačno video ko je "čovek bez lica".
